Vier ambities voor vrijwilligerswerk in de zorg

“Als een vrijwilliger floreert, plukt iedereen daar de vruchten van”

Februari 2022

Vrijwilligers zijn onmisbaar. Samen met het personeel van zorginstellingen staan ze in voor warme zorg, maar ze doen meer dan dat. Ze gaan rond met koffie, ze hebben een luisterend oor voor Rita en nemen de tijd voor een ommetje met Georges. Ook tijdens de coronacrisis stond vrijwillig Vlaanderen paraat: ze naaiden mondmaskers voor het zorgpersoneel, begeleidden familie tijdens bezoekmomenten, bewaakten de handhygiëne… Mede dankzij vrijwilligers werd het moeilijke mogelijk. Present vzw dacht na over de vraag wat er nodig is om tegemoet te komen aan de noden en verwachtingen van zorgvragers, vrijwilligers, vrijwilligersverantwoordelijken en het personeel van zorgvoorzieningen.

Dat vrijwilligers een onmisbare schakel vormen in de realisatie van warme zorg staat voor Present vzw als een paal boven water. Ze ondersteunen dan ook vrijwilligerswerk in zorg- en welzijnsvoorzieningen, geen makkelijke taak in een tijd waarin zowel het zorglandschap als het profiel van de vrijwilligers in verandering is. “Er zijn heel wat vrijwilligers actief in deze sector en die verdienen een goede omkadering”, zegt Jolien Jaspers, nationaal coördinator bij Present vzw. “Dat doen wij door de voorzieningen goed te ondersteunen. Naast de administratieve ondersteuning zetten wij vooral in op vorming. Zowel voor de vrijwilligers als de vrijwilligersverantwoordelijken.”

“Het zorglandschap is, net als het profiel van de vrijwilligers, in verandering. Dat is niet nieuw, die evolutie voelen we in de zorg al een tijdje. We vonden het echter belangrijk om ons aanbod aan te passen en af te stemmen op die veranderingen. Daarom lieten we LUCAS (centrum voor zorgonderzoek van KU Leuven) een onderzoek uitvoeren naar het vrijwilligerswerk in de zorg. Uit die resultaten hebben we vier grote conclusies getrokken, die we onze vier ambities noemen. Dat zijn de punten waar we de komende jaren aan willen werken met iedereen die betrokken is bij het vrijwilligersverhaal. Het zijn vier klemtonen die volgens ons de toon zetten voor een goed vrijwilligersbeleid.”

Juiste persoon op de juiste plaats

“Er is één persoon die een cruciale rol speelt in het vrijwilligersbeleid en dat is de vrijwilligersverantwoordelijke, de contactpersoon voor de vrijwilligers en de spilfiguur tussen de vrijwilligers en de voorziening. Deze persoon zorgt dat de nodige papieren in orde zijn, begeleidt de vrijwilligers en is - in het kort - het klankbord dat alle noden, vragen en verzuchtingen opvangt. Zij dragen de vrijwilligerswerking en deze verantwoordelijkheid verdient extra waardering.”

“Organisaties moeten niet alleen inzetten op vraaggestuurde zorg, maar ook op vraaggestuurd vrijwilligerswerk”

“In onze eerste ambitie stellen we dat de verantwoordelijke tijd en talent heeft om alle betrokkenen in de organisatie te verbinden. Ik kan me een voorbeeld voor de geest halen uit de sector voor personen met een handicap. Een voorziening koos er bewust voor om een fulltime vacature uit te schrijven voor een vrijwilligersverantwoordelijke, nooit eerder gezien in de sector. Het doel was om het aantal vrijwilligers te verdubbelen en dat haalde de vrijwilligersverantwoordelijke met gemak. Het aantal vrijwilligers steeg op vijf jaar tijd van 100 naar meer dan 400 vrijwilligers, goed voor elf voltijdse equivalenten. Dat bewijst dat de verantwoordelijke tijd en ruimte geven, loont.”

Gaan we een stukje wandelen met de hond?

“Als tweede ambitie kwam naar voor dat de taken van de vrijwilliger optimaal afgestemd moeten zijn op de wensen en de noden van de zorgvrager. Vandaag wordt er steeds meer vraaggestuurd gewerkt in de zorgvoorzieningen. De gemiddelde bewoner van een woonzorgcentrum is hoger opgeleid en assertiever dan vroeger. Ze hebben hun eigen bagage, leven en interesses. Hier ligt een grote kans voor het vrijwilligerswerk. Organisaties moeten niet alleen inzetten op  vraaggestuurde zorg maar ook op vraaggestuurd vrijwilligerswerk. Het vraagt wat mensenkennis van de vrijwilligersverantwoordelijke om twee mensen te matchen, maar als dat lukt gebeuren er mooie dingen. Zo denk ik aan een persoon in een psychiatrisch ziekenhuis die heel weinig bezoek kreeg. Zijn netwerk was heel klein geworden. De voorziening had een vrijwilliger gevonden die net als de zorgvrager hield van stevige rockmuziek. Die twee werden gekoppeld in een buddywerking, maar de eerste ontmoeting was wat onwennig. “Breng ik de volgende keer anders mijn hond eens mee?”, stelde de vrijwilliger voor. Een wandelingetje met de hond was voldoende om het ijs te breken. Sindsdien zijn de zorgvrager en de vrijwilliger helemaal naar elkaar toegegroeid en gaan ze al eens samen naar een concert.”

“Die match moet trouwens niet alleen vanuit de vrijwilligersverantwoordelijke komen. Begeleid vrijwilligers om echt aanwezig te zijn, te luisteren en zich te verdiepen in de leefwereld van de zorgvrager. Zorg dat ze hier voelsprieten voor ontwikkelen. Dat kan door een babbeltje, maar evengoed door goed rond te kijken in de kamer. Roger die altijd naar natuurdocumentaires kijkt, bladert maar wat graag door het fotoalbum van de vrijwilliger die een maand doorheen Nieuw-Zeeland trok. Myriam die altijd in is voor een spelletje, heeft misschien zin een potje Rummikub. Zet als organisatie in op dat een-op-eencontact tussen vrijwilligers en zorgvrager.”

Laat vrijwilligers groeien in hun rol

“Vrijwilligers moeten de nodige vaardigheden hebben voor hun vrijwilligerswerk. Dat is de derde ambitie. Niet alleen wat ze doen als vrijwilliger, maar ook hoe ze het doen is belangrijk. Als voorziening moet je dus investeren in de vaardigheden van de vrijwilligers en moet je hen laten groeien in hun rol. Je mag niet vergeten dat vrijwilligers soms in moeilijke situaties terechtkomen. Denk maar aan mensen die helpen in een ziekenhuis. Ze luisteren naar het verhaal van de bewoners en horen soms snijdende uitspraken. Een oudere die het moe is om ziek te zijn en zich afvraagt waarom hij hier nog is. Het is niet evident om daar zorgzaam mee om te gaan en vrijwilligers hebben hier handvaten voor nodig. Dat kan door cursussen en vorming, maar bijvoorbeeld ook door uitwisseling. Zo gingen de vrijwilligers van twee palliatieve diensten bij elkaar op uitwisseling. Het eerste jaar kwam de ploeg vrijwilligers van de ene dienst op bezoek bij de andere. Ze kregen een rondleiding en aten samen zodat ze konden babbelen en hun ervaringen delen. Het jaar erop deden ze hetzelfde in de tweede palliatieve dienst. Het was voor hen een moment om stil te staan bij wat ze doen als vrijwilliger en hoe ze dat op de best mogelijke manier kunnen doen. Uit de bevraging bleek zelfs dat dit ook leeft bij de zorgvragers. Toen we hen vroegen welke vorming onmisbaar is voor de vrijwilligers, kwam ‘zelfzorg’ geregeld naar voor. Eerlijk? Ik vind het wel mooi om te zien dat de zorgvrager hier aandacht voor heeft.”

“Het is heel attent om de vrijwilligers een kaartje te sturen met de dag van de vrijwilliger, maar er is meer nodig. Zorg er als organisatie voor dat vrijwilligers zich deel voelen van het team. Dat zit in kleine dingen”

Meer dan een kaartje

“Uit het onderzoek bleek dat het personeel van de palliatieve zorg het meest tevreden is over hun vrijwilligers. Het is niet toevallig dat dit een dienst is waar vrijwilligers en personeelsleden heel nauw samenwerken en er veel overleg is. Het is een mooi bewijs van de vierde ambitie: vrijwilligers en personeel werken samen als partners en versterken zo de organisatie. Het is heel attent om de vrijwilligers een kaartje te sturen met de dag van de vrijwilliger, maar er is meer nodig. Zorg er als organisatie voor dat vrijwilligers zich deel voelen van het team. Dat zit in kleine dingen. Nodig hen uit op een personeelsfeest. Wordt er met Sinterklaas een attentie voorzien voor het personeel? Geef diezelfde attentie ook aan de vrijwilligers. Zet in het personeelskrantje of de nieuwsbrief regelmatig een item over de vrijwilligers. Laat vrijwilligers samen met het personeel een algemene vorming volgen of geef hen de kans om aan personeelsprijs te eten in het restaurant. Kortom, zorg dat ze zich een onderdeel voelen van het team. Ze zijn geen concurrenten, maar net complementair. Om ervoor te zorgen dat ze elkaar mooi aanvullen en ondersteunen, is het belangrijk dat het takenpakket van de vrijwilliger goed omlijnd is en duidelijk gecommuniceerd wordt.”

“Een voorziening voor personen met een handicap koos er bewust voor om een fulltime vacature uit te schrijven voor een vrijwilligersverantwoordelijke. Het aantal vrijwilligers steeg op vijf jaar tijd van 100 naar meer dan 400 vrijwilligers, goed voor elf voltijdse equivalenten”

Gouden tip

“Een goede vrijwilligerswerking hangt heel nauw samen met de kwaliteiten van de vrijwilligersverantwoordelijke. Het is essentieel om iemand in dienst te hebben die enerzijds de tijd en anderzijds ook het talent heeft om vrijwilligers te begeleiden. Maar daar stopt het niet. Je moet ervoor zorgen dat het vrijwilligersbeleid past binnen de visie van de organisatie én dat dit gedragen wordt door alle medewerkers. Ten slotte is het essentieel om met een open houding naar de vrijwilliger te luisteren: komen je vrijwilligers met plezier naar je organisatie? Hebben ze talenten die ze willen inbrengen in hun vrijwilligerswerk? Voelen ze zich voldoende betrokken in de werking? Motivatie staat of valt met autonomie, betrokkenheid en competentie, de ABC-regel. Het is waardevol om hierop in te spelen. Wanneer je dat doet, floreert de vrijwilliger en daar plukken de bewoners en de organisatie de vruchten van.”

TEKST: KIM MARLIER – BEELD: JAN LOCUS