az groeninge over werken met een zorgpad alcohol

“Als je niet naar alcoholgebruik vraagt, zal je het niet weten”

Riskant en overmatig alcoholgebruik dreigt nog te vaak onder de radar te blijven, ook in het ziekenhuis. Daarom rolde az groeninge in 2014 een Zorgpad Alcohol uit. “In een algemeen ziekenhuis passeren veel mensen”, zegt Pieter-Jan Geerts, verantwoordelijke arts-psychiater. “Ze komen bij ons terecht om een brede waaier aan redenen en wij zien die opname als een mogelijk moment om problemen te detecteren.” Sanne Decoster, projectmedewerker Zorgpad Alcohol: ”Met dit zorgpad willen we de aanpak van alcoholproblemen in het algemeen ziekenhuis optimaliseren.”

Wat is een zorgpad alcohol?

Sanne Decoster: “Elke patiënt, ouder dan 15, die wordt opgenomen in het ziekenhuis wordt gescreend op alcoholgebruik met de Modified Single Alcohol Screening Questionnaire (M-SASQ). Zo polsen we of de patiënt alcohol drinkt en zo ja, hoeveel eenheden per gelegenheid. Afhankelijk van de antwoorden ondernemen we een aantal acties. Drinkt de patiënt niet overmatig, dan gebeurt er niets en verdwijnt hij uit het zorgpad. Een vrouw die maandelijks, wekelijks of dagelijks meer dan vijf eenheden per gelegenheid drinkt en een man die meer dan zeven eenheden per gelegenheid drinkt, beschouwen we als een overmatig drinker. Als dat uit de screening blijkt, krijgt de patiënt een kort advies van de verpleegkundige en gaat men na of de ontwenning moet worden opgevolgd. Daarnaast wordt er een gesprek met het liaisonteam psychiatrie aangevraagd. Zij screenen de patiënt, geven advies en gaan na welke verdere hulp er kan worden geboden.”

Waarom is het belangrijk om zo’n zorgpad te hebben?

Pieter-Jan Geerts: “In een algemeen ziekenhuis passeren veel mensen. Ze komen bij ons terecht om een brede waaier aan redenen en wij zien die opname als een mogelijk moment om problemen te detecteren. Als je niet naar alcoholgebruik vraagt, zal je het niet weten. Met dit zorgpad geven we verpleegkundigen de tools om te polsen naar alcoholgebruik, want dat is niet altijd evident. Uit onderzoek blijkt ook dat wanneer er een probleem werd gedetecteerd, het net die kleine interventies zoals een infomoment of een kort gesprek zijn die helpen om in de toekomst hulpverlening bespreekbaar en sneller mogelijk te maken. 

Daarnaast kunnen we met deze tool ook de zeer ernstige alcoholproblemen, waar er mogelijk ontwenningsrisico is, detecteren. Zo kan je als ziekenhuis met medicatie proberen te vermijden dat patiënten in een ontwenningsdelier gaan en op die manier complicaties of verlengde ligduur vermijden.

Door de screening kan je een opening creëren om alcoholgebruik bespreekbaar te maken, ook in die gevallen waar het niet gaat over extreem problematisch gebruik. Soms realiseren patiënten zich niet dat ze in een slechte gewoonte aan het vallen zijn of ervaren ze hun alcoholgebruik zelf niet als problematisch. Op dat moment kan de verpleegkundige gezondheidsadvies geven, in plaats van een louter therapeutische interventie.”

Hoe gaven jullie dit zorgpad vorm?

Decoster: “In 2014 gingen we aan de slag met een aantal vragen die in het ziekenhuis leefden. We stelden een groep van referentieverpleegkundigen samen van afdelingen die heel vaak geconfronteerd werden met patiënten met alcoholmisbruik. Dat was bijvoorbeeld het geval op de afdelingen gastro-enterologie, neurologie, spoeddienst en orthopedie. Die diensten zaten samen met de dienst psychiatrie om na te gaan wat er moeilijk loopt, wat er goed loopt en wat er beter kan in het ziekenhuis rond die patiënten. Al die verbeterpunten werden samen in een zorgpad gegoten met als doel om de zorg voor patiënten met alcoholmisbruik beter te reguleren zodat elke patiënt op elke afdeling in het ziekenhuis op dezelfde manier wordt behandeld.

“De plaats van alcohol in een ziekenhuis is groter geworden dankzij dit zorgpad. We durven er meer over spreken, waardoor we meer kunnen detecteren” - Pieter-Jan Geerts

Het zorgpad werd in team opgesteld, met inbreng vanuit patiëntenverenigingen, referentieverpleegkundigen en artsen. Eenmaal het ideale zorgpad was uitgewerkt, stelden we dat voor op medisch niveau en directieniveau en daarna werd het als test uitgerold op twee diensten: spoed en gastro-enterologie. Zo testten we of het goed geïntegreerd werd in het elektronisch patiëntendossier en/of alles vlot verliep. Daarna werd het zorgpad afdeling per afdeling geïmplementeerd. Nu is het zorgpad in alle afdelingen actief, met uitzondering van pediatrie, materniteit en het dagziekenhuis.”

Hoe nemen jullie de verpleegkundigen en artsen mee in dit verhaal?

Decoster: “Het zorgpad werd na de testfase dienst per dienst uitgerold. We leidden het team verpleegkundigen en het team artsen en assistenten op, zodat iedereen op de hoogte was. Hoe praat je over alcohol? Hoe pak je de screening aan? Hoe noteer je alles in het elektronisch patiëntendossier? Maar ook het medisch stuk rond opvolgen van ontwenning en het al dan niet geven van medicatie, kwamen in de opleiding aan bod. Het opstarten is één zaak, maar er kruipt ook veel energie en tijd in om dit zorgpad levendig te houden, denk maar aan nieuwe mensen opleiden. Daarnaast is alcohol slechts één van de vele thema's waarmee een dienst rekening moet houden. We merken dat zichtbaarheid, bevraging, gesprek en communicatie daarin belangrijk blijven. De screening loopt vrij vlot, maar de bewustwording moet af en toe aangewakkerd worden.”

Waar zit de meerwaarde in werken met een zorgpad?

Decoster: “Voor mij ligt dat net in die bewustwording onder de medische diensten. Het is niet evident om mensen met medische problemen te bevragen over hun alcoholgebruik. Net daarom is het belangrijk om een moment te creëren om dat te doen. Ik merk wel dat de bewustwording sterk veranderd is sinds de invoering van het zorgpad.”

“Met dit zorgpad maken we een verschil op vlak van medische zorg, zeker naar ontwenning toe. Door de vinger aan de pols te houden, konden we al regelmatig zware complicaties vermijden”

Geerts: “De plaats van alcohol in een ziekenhuis is groter geworden. We durven er meer over spreken, waardoor we meer kunnen detecteren. De samenwerking tussen psychiatrie en de algemene diensten is nauwer geworden, wat voor meer wisselwerking en kortere lijnen tussen de diensten zorgt. Dat geldt zeker voor vragen rond alcohol, maar we ervaren ook dat wanneer mensen van verschillende diensten elkaar kennen er ook gemakkelijker vragen over andere aspecten gesteld worden. Daarnaast werkt dit zorgpad als een behandeling of preventie op korte termijn. Soms zien we mensen een aantal keer binnen een bepaalde tijdspanne waarin ze telkens positief screenen. Door iedere keer opnieuw het gesprek aan te gaan, komt er toch wat evolutie in hun gedrag. Zo kunnen we mensen oppikken in een behandeltraject of aan damage control doen.”

Decoster: “We mogen ook op medisch vlak niet onderschatten hoeveel expertisedeling het zorgpad met zich heeft meegebracht. De expertise van de psychiatrie op vlak van behandeling en ontwenning is door heel het ziekenhuis verspreid. De aanpak van ontwenning is nu ook gelijk over het volledige ziekenhuis. Er is één medicatieschema dat gebruikt wordt, terwijl dat vroeger per dienst wat kon verschillen.”

Deden jullie nieuwe inzichten op in de tijd dat het zorgpad al loopt? 

Decoster: “Het screenen is geen gemakkelijk verhaal, want je moet alle mensen die je screent ook een aanbod kunnen doen. Het heeft geen zin om heel veel mensen op te pikken via de screening als er geen tijd is om hen te zien en op te volgen. Maar wanneer je de vragen te strikt stelt, loop je het risico om mensen te missen. In dat geval haal je er enkel de zware problematische gevallen uit. Daarom is het belangrijk om soepelheid te ontwikkelen en nuances te durven zien. Volgens de strikte norm van de screening valt een man die elke dag zes pintjes drinkt niet onder de noemer van overmatig alcoholgebruik, maar het kan raadzaam zijn om hem toch aan te melden.”

Geerts: “Het gesprek over alcohol hoeft niet altijd beladen te zijn. Slechts weinig patiënten nemen het ons kwalijk dat we polsen naar hun alcoholgebruik. Integendeel, meestal zijn ze dankbaar dat dat een onderwerp is waarmee we bezig zijn en over nadenken. Het taboe dat op alcoholgebruik rust, is niet meer van deze tijd en generatie.”

“Het is niet evident om mensen met medische problemen te bevragen over hun alcoholgebruik. Net daarom is het belangrijk om een moment te creëren om dat te doen” - Sanne Decoster

Decoster: “Er was in eerste instantie een grote terughoudendheid op de verschillende diensten. Hoe spreek je over alcohol? Hoe breng je dat gesprek op gang? Tijdens de opleiding hebben we daarop ook sterk ingezet. We stellen bij een intake  zoveel vragen aan een patiënt, waarom zou je dan niet polsen naar het alcoholgebruik?”

Welke tips zouden jullie geven aan ziekenhuizen die ook dit zorgpad willen uitrollen?

Decoster: “Creëer een brede basis. Het is een zorgpad dat op veel vlakken gevolgen heeft en breed gedragen moet worden om te kunnen slagen. Het is belangrijk om zowel de dienst IT, de directie als de artsen mee te hebben in jouw verhaal. Zorg ervoor dat je als dienst kan uitvoeren wat je voorstelt. Het kwam eerder al aan bod: het heeft geen nut om te screenen en dan niets te doen met de patiënten die positief uit die screening komen.”

Geerts: “Durf evalueren en bijsturen. Wij merken dat ons zorgpad ondertussen een stukje gegroeid is. Bij de start stelden we één screeningsvraag, maar er kwamen er al enkele bij. Leer ook van anderen. In het Zorgpad Alcohol-project hebben de overheid en de VAD een aantal nieuwe ziekenhuizen geselecteerd om ook een zorgpad op te starten. In die groep evalueren we het bestaande zorgpad, sturen we bij waar nodig en stemmen we op elkaar af.” 

Wat blijft jullie bij?

Decoster: “Dat we een verschil maken op vlak van medische zorg, zeker naar ontwenning toe. Door de vinger aan de pols te houden, konden we al regelmatig zware complicaties vermijden. Bij herhaaldelijke opnames merken we soms dat iemand bijvoorbeeld maar drie pintjes per dag meer drinkt in plaats van zes. Het alcoholgebruik is niet gestopt, maar het is veranderd. Dit pad zorgt ook voor een positief contact met de patiënten. Ik kan de keren dat ik buitengezet werd in al die jaren op één hand tellen. Je kan de tijd nemen om even te zitten en te babbelen met de mensen. Het gesprek begint bij alcohol, maar al snel gaat het over andere zorgen die anders niet opgemerkt zouden worden.”

Geerts: “De mensen die mij bijblijven, zijn de uitersten. Aan de ene kant degenen die bijna opgegeven waren. Door te blijven vragen, hebben we toch iets bewerkstelligd of hebben we de hopeloosheid van de familie kunnen erkennen. Je voelt dat je iets kon betekenen voor die mensen. Aan de andere kant zijn er mensen die nadien aangeven dat het gesprek na de screening een grote indruk op hen maakte, waardoor ze minderden of helemaal stopten met drinken.”

TEKST: KIM MARLIER - BEELD: TINI CLEEMPUT