Marc Calmeyn
07/02/2017
Ethiek en zingeving Algemene Ziekenhuizen Revalidatieziekenhuizen Woonzorg Geestelijke gezondheidszorg Eerste lijn

Patiënten hebben geen instemming, maar wel begrip nodig

7 februari 2017

AMERIKAANS THEOLOGIEPROFESSOR KATHLEEN GREIDER OVER ZINGEVING EN DIVERSITEIT

PATIËNTEN HEBBEN GEEN INSTEMMING, MAAR WEL BEGRIP NODIG

“In zorg moeten we niet enkel vertrouwen op wat we met elkaar gemeen hebben. Diversiteit moeten we omarmen. Net als zingeving. Psychisch lijden kan zin hebben”, stelt Amerikaans theologie­professor Kathleen Greider. In maart komt professor Greider op het congres ‘Psychisch lijden, zingeving en interculturaliteit’ in Leuven vertellen over haar werk over diversiteit en zingeving. “In elk thema dat ik in mijn onderzoek aansnijd, hou ik dezelfde focus: zorg verlenen in de context van diversiteit.”

Hoe communiceer en interageer je met mensen die anders zijn en hoe vind je zingeving, zijn enkele van de voornaamste onderzoeksvragen die professor Greider drijven. Prof. Greider is verbonden aan de Claremont School of Theology in Californië in de VS en heeft ook praktijkervaring met pastoraal werk in ziekenhuizen en spiritualiteit in psychotherapie. Een van haar bekendste publicaties is haar boek Much madness is divinest sense uit 2007. Daarin geeft ze een intrigerende inkijk in de tocht die patiënten met psychische stoornissen en hun familie afleggen en hoe ze zingeving kunnen vinden.

“Wie patiënten naast hun diagnose zijn, blijft vaak onderbelicht. Dat is niet alleen jammer, maar het helpt ook niemand vooruit.”

AMBIGU

Voor die studies over zin ervaren tijdens psychisch lijden maakte prof. Greider gebruik van memoires en autobiografieën van patiënten met psychische aandoeningen zoals depressie en bipolaire stoornis. “Ik vond dat bijzonder belangrijk. Zo kon ik hun woorden en hun verhaal leren kennen en niet enkel werken met wat clinici over hen rapporteren. Toen ik dat ‘ruwe’ materiaal doornam, kreeg ik inzicht in hoe ze worstelen en zoeken naar zorg”, zegt Greider. “Een van de belangrijkste lessen die ik leerde, is hoe ambigu ervaringen kunnen zijn. De patiënten van wie ik de memoires gebruikte voor mijn studie, zijn chronische patiënten die zeer zwaar worstelen met hun ziekte. Voor hen is hun lijden een voortdurende gezel. Maar die patiënten slagen erin om zin in hun leven te ervaren. Ze overstijgen bij wijze van spreken hun lijden. Sommige patiënten geven zelfs aan dat hun ziekte diepte geeft aan hun leven. Je krijgt de indruk dat ze het over iets ‘heiligs’ hebben, zonder dat ze hun situatie romantiseren.”

TULPEN

Een van de verhalen die prof. Greider graag aanhaalt, is dat van Martha Manning. “Martha is psychotherapeute, maar heeft zelf ook een geschiedenis van zeer zware depressies. Haar leven hangt soms aan een zijden draadje. In haar memoires schrijft ze een zeer pakkend verhaal dat voor mij perfect illustreert hoe patiënten zingeving vinden. In een van haar dieptepunten vond ze op een dag een boeket tulpen voor haar deur, wellicht van een vriend of kennis. Ze beschrijft op een bijzonder ontroerende manier wat dat voor haar betekende. Het was geen direct menselijke aanraking, maar ze vond in het boeket schoonheid. Terwijl je haar zeer gedetailleerde beschrijvingen van de bloemen leest, zie je ook hoe de muizenissen in Martha’s hoofd even wijken. Je leest hoe ze er kracht uit put. Martha is misschien niet het meest representatieve voorbeeld voor de meerderheid van de patiënten, maar ze toont voor mij wel aan hoe iedereen probeert om kracht te vinden om opnieuw de draad op te pikken. De mate waarin patiënten lijden, doet er eigenlijk niet toe: op een of andere manier is iedereen wel op zoek naar zingeving en betekenis.”

MEER DAN DIAGNOSE

Niet alleen chaplains of pastores in zieken­huizen kunnen een rol opnemen om patiënten bij te staan in die zoektocht. “Ook zorgverleners in het algemeen hebben een verantwoordelijkheid. Wanneer zij met mensen te maken krijgen die anders zijn, op religieus, spiritueel, cultureel vlak, adviseer ik hen om respect te hebben voor de standpunten en ervaringen van de andere, ook al delen ze hun visies niet. Wil je een brug slaan tussen de andere en jezelf, luister dan en wees geïnteresseerd in die andere. Patiënten hebben geen instemming, maar wel begrip nodig.

Als zorgverlener moet je voldoende stilstaan bij wat de ziekte en de behandeling voor patiënten betekenen. Artsen en verpleegkundigen zijn getraind om met diagnoses om te gaan. Diagnoses zijn een positief gegeven, want ze geven een naam aan iets complex en voor patiënten is het een signaal dat ze niet alleen zijn. Maar het gevaar bestaat dat we patiënten reduceren tot die diagnose of hen enkel nog met die bril bekijken. Patiënten hebben nochtans meer aspecten die hen kenmerken. Ik denk dan bijvoorbeeld aan een patiënt met bipolaire stoornis die in zijn memoires schrijft over een zinderende energie en creativiteit. Deze groep patiënten barst inderdaad vaak van de productiviteit en die hoogtepunten in hun leven worden naar mijn inschatting dikwijls te weinig naar waarde geschat door zorgverleners. Voor patiënten lijkt het dan alsof ze niet als volledige persoon worden benaderd. Wie ze naast hun diagnose zijn, blijft vaak onderbelicht. Dat is niet alleen jammer, maar het helpt ook niemand vooruit.”

TAAL EN MACHT

Prof. Greider heeft ook enkele concrete handvatten om zorgverleners te helpen om een brug te slaan naar de patiënt, ‘de andere’. “Taal is een van de zaken waaraan we meer aandacht kunnen geven. Collega-onderzoekers spreken over language care. Het komt erop neer dat je als zorgverlener actief let op wat mensen vertellen. We maken snel interpretaties op basis van wat patiënten ons vertellen en we staan vaak te weinig stil bij de woorden die ze gebruiken. Als patiënten me bijvoorbeeld vertellen dat ze niet of wel geloven in God, dan is dat voor mij niet zomaar een gegeven. Ik wil dan te weten komen wat of wie ze bedoelen met ‘God’.

Een ander handvat is power sharing. Daarmee bedoel ik dat zorgverleners patiënten meer de kans zouden moeten laten om de agenda te zetten. Laat patiënten eerst aan het woord en laat hen de conversatie vormgeven. Dat kan je ook doen door – zoals ik daarnet aangaf – aandacht te hebben voor wat patiënten letterlijk zeggen. Op de eenvoudige vraag: ‘Hoe gaat het met je vandaag?’, antwoorden heel wat patiënten routineus en kort: ‘Goed.’ Wel, vraag dan eens wat er voor hen die dag goed gaat. Sommige patiënten zijn minder mondig en we zijn gewoon geraakt aan de dokter-patiëntrelatie waarbij die eerste het woord voert en de laatste goed luistert. Die opdeling zouden we meer moeten kunnen overstijgen.”

Het congres ‘Psychisch lijden, zingeving en interculturaliteit’ vindt plaats op 30 maart 2017 in het Provinciehuis in Leuven. KSGV Netwerkgroep Vlaanderen organiseert het congres, in samenwerking met onder meer Zorgnet-Icuro. Het congres is in de eerste plaats bedoeld voor psychiaters, verpleegkundigen, sociaal werkers, pastores, huisartsen en studenten.

Meer informatie en mogelijkheid tot inschrijven op www.ksgv.nl.


WAT DOET DE KSGV NETWERKGROEP VLAANDEREN?

De KSGV Netwerkgroep Vlaanderen wil een breed publiek informeren over de relatie tussen psychische gezondheid, en zingeving en levensbeschouwing. Vanuit een wetenschappelijk en interdisciplinair perspectief neemt de KSGV Netwerkgroep Vlaanderen daarvoor allerlei initiatieven. Zo organiseert de Netwerkgroep studiedagen, verspreidt publicaties en verstrekt advies. De groep brengt ook experten samen uit diverse zorgdisciplines en richt zich op de bevordering van evidence-­based deskundigheid in de verschillende sectoren van zorg en welzijn. De KSGV Netwerkgroep Vlaanderen associeert zich met het Nederlandse Kenniscentrum voor levensbeschouwing en geestelijke volksgezondheid (KSGV).

VLAAMSE PARTNERS

Haar activiteiten organiseert ze samen met deskundigen uit verscheidene zorg- en kenniscentra zoals het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA), de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van KU Leuven, Opleiding en Kenniscentrum Gezinswetenschappen van Hogeschool Odisee, Caritas Vlaanderen, Zorgnet-Icuro, Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel, Provincialaat van de Broeders van Liefde en Psychiatrisch Ziekenhuis OLV Brugge. Recent werd bovendien een bijzonder gasthoogleraar namens de KSGV benoemd aan de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van KU Leuven.

CONTACT

Wie contact wil opnemen met de KSGV Netwerkgroep Vlaanderen kan terecht bij coördinator Walter Krikilion (walter.krikilion@opzgeel.be). Meer informatie, ook over de activiteiten en publicaties van het Nederlandse KSGV, is te vinden op www.ksgv.nl.


DR. MARC CALMEYN OVER PROF. KATHLEEN GREIDER: “NIET DE MAINSTREAM, MAAR ZEKER DE MOEITE WAARD”

Marc Calmeyn

“Ik kijk ernaar uit om professor Kathleen Greider binnenkort zelf haar theorie te horen uiteenzetten. Dat is de moeite waard, want haar stellingen maken niet meteen deel uit van de mainstream”, vertelt dr. Marc Calmeyn enthousiast. Hij is een van de sprekers op het congres ‘Psychisch lijden, zingeving en interculturaliteit’.

Dr. Marc Calmeyn is bestuurslid bij de KSGV Netwerkgroep Vlaanderen en hij is ook actief als psychiater in PZ Onzelievevrouw in Brugge en in zijn praktijk Lelieveld Loppem. De theorie van prof. Kathleen Greider over zingeving doorheen het lijden en de Relationele Interculturele Therapie inspireren hem. Op het congres brengt hij een respons op de presentatie van professor Kathleen Greider. “Ik onderschrijf de opvattingen van professor Greider. Ze schuift een onbekend aspect in de psychiatrie naar voren, namelijk de authentiek spirituele dimensie.”

NIET ROMANTISEREN

Greider legt de nadruk op de spirituele dimensie en het wederkerige respect tussen patiënt en zorgverlener. Dr. Calmeyn licht toe: “Haar discours trekt de aandacht op het zin-verrijkende van psychische hulp. Ik ben het eens met haar stelling dat psychopathologie een weg kan zijn om de – problematische – menselijke existentie te begrijpen. Begrijp haar niet verkeerd: ze wil psychopathologie niet romantiseren en het is niet zo dat je psychische moeilijkheden nodig zou hebben om de zin van het leven te ontdekken. Maar het klopt wel dat je doorheen het lijden zin kan ontdekken.”

 

TEKST: FILIP DECRUYNAERE

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.