DOSSIER ZORG IN DETENTIE
Huisarts en gevangenisarts dr. Brecht Verbrugghe

“Het huidige model werkt niet. Dat weet iedereen”

“Veruit de meeste gedetineerden zijn kwetsbare mensen met trauma’s, armoede, een zwak sociaal netwerk. Ze komen uit een moeilijke opvoedingssituatie, zijn niet of nauwelijks geschoold, waren soms dakloos… Het zijn mensen die sowieso al meer gezondheidsproblemen hebben dan jij of ik,” zegt dr. Brecht Verbrugghe. Hij werkt als huisarts in de gevangenis van Sint-Gillis

“De meeste artsen in de gevangenis hebben ook een privépraktijk of andere activiteiten,” legt hij uit. “We worden via de FOD Justitie aangeworven voor een aantal uren met een vast uurrooster en een wachtdienst. De verschillende uurroosters zorgen ervoor dat de meeste artsen elkaar niet kruisen, wat het organiseren van overleg bemoeilijkt. De coördinatie loopt daardoor niet altijd optimaal.”

“Een ander probleem is dat de gevangenissen werken met een dossier waarin de basisfunctionaliteiten van een goed medisch dossier ontbreken. De notities van collega’s in de gevangenis worden bijgehouden in een digitaal journaal, waarin een kat haar jongen niet vindt. Ook de toegang tot externe medische verslaggeving via een digitaal platform is onontbeerlijk maar niet geïntegreerd binnen het medisch pakket. Een arts heeft dus weinig informatie ter beschikking over de patiënt die voor zich zit. De software bevat verder ook geen alarmen die afgaan als je penicilline voorschrijft aan iemand die er allergisch voor is. Je wordt echt in de tijd teruggeworpen. Los daarvan werkt de software enorm traag. We verliezen hierdoor kostbare tijd die we beter aan de patiënten zouden geven.”

“Daarbij komt het grote chronische personeelstekort en de frequente stakingen, waardoor de veiligheid dikwijls niet gegarandeerd is. Dan blijven de cellen dicht. Patiënten worden dan niet naar de consultatie gebracht. Als huisarts kan ik wel naar de cel en dan zie ik de patiënten door het winket, een vensterluikje in de celdeur, maar het is onmogelijk om iemand op die manier te evalueren. Voor mij voelt het niet veilig om verantwoordelijk te zijn voor mensen die ik niet of nauwelijks heb kunnen onderzoeken.”

“Dat is nog meer het geval bij mensen in het cachot of de strafcel. Wie het tuchtrecht overtreedt, vliegt in het cachot. Middeleeuwse toestanden zijn dat. In de praktijk komen vooral de meest kwetsbaren in het cachot. Mensen met gedragsproblemen of een psychische kwetsbaarheid. Volgens het reglement moet een arts binnen de 24 uur gaan kijken of de gevangene wel geschikt is voor het cachot. Niemand is geschikt voor het cachot, als je het mij vraagt... In de praktijk blijft de deur van het cachot vaak gesloten. Dan zie ik daar iemand liggen in de hoek van die kooi en dan moet ik stellen dat er geen contra-indicaties zijn? Vaak schrijven artsen daarom gewoon ‘Gezien’ of ‘RAS’ – Rien à signaler. Hoe ga je anders om met die onmacht en aansprakelijkheid?”

“Begrijp me niet verkeerd, ik ben me ervan bewust dat er geen simpele oplossingen zijn. Er is soms wel degelijk een veiligheidsprobleem. Maar dat wordt mee in de hand gewerkt door de organisatie en hoe we met gedetineerden omgaan. Het is een vicieuze cirkel. Goede zorg in de gevangenis is alleen mogelijk als we de hele organisatie in vraag durven stellen.”

Samenleving weet zich geen raad

“Ik werk in de psychiatrische vleugel, de Annex genoemd, maar ook in de andere vleugels verblijven mensen met psychische problemen. Hygiëne en zelfzorg zijn dikwijls een probleem in die afdeling. Sommige mensen leven letterlijk in hun vuil. Ze maken niet schoon en liggen de hele dag in bed, want er is geen omkadering. In Brussel heb je daarbovenop de grootstedelijke problematiek met de taalbarrières. Cultuursensitieve zorg? Alleszins niet in de gevangenis. Een man van Afrikaanse origine zit in het cachot door ‘bizar gedrag’. Weet die man wat een cachot is? Kent hij zijn rechten? Niet dus. Ik wil de gevangenissen niet met blaam overladen. Het is veeleer de samenleving die zich geen raad weet met deze problemen.”

Dr. Brecht Verbrugghe: “In het begin moest ik na elk gevangenisbezoek bekomen. Het is een desoriënterende ervaring. Het is er smerig, het stinkt er, er is lawaai en geroep. Je kunt er nauwelijks deftig werken. Het voelt als dweilen met de kraan open”

“Veruit de meeste gedetineerden zijn kwetsbare mensen met trauma’s, armoede, een zwak sociaal netwerk. Ze komen uit een moeilijke opvoedingssituatie, zijn niet of nauwelijks geschoold, waren vaak dakloos… Het zijn mensen die sowieso al meer gezondheidsproblemen hebben dan jij of ik. Niet alleen psychisch, maar ook op het vlak van hart- en vaatziekten, diabetes enzovoort. Detentie verergert die aandoeningen. En de weinige sociale contacten die deze mensen hadden, verliezen ze vaak in de gevangenis. De sterksten overleven, de zwakkeren ondergaan. Ook fysiek. De sportzaal in de Annex van Sint-Gillis wordt al geruime tijd niet meer gebruikt. Mensen zitten 23 uur op 24 in hun cel, er zijn weinig of geen activiteiten die de re-integratie in de maatschappij moeten voorbereiden.”

“Overbevolking ligt aan de basis van veel van deze problemen. Een arresthuis is verplicht om veroordeelden en mensen in voorhechtenis op te nemen. De oorsprong van het probleem ligt dus buiten de gevangenis. Daarnaast zijn er het personeelstekort, de stakingen en het hoge ziekteverzuim. De infrastructuur werkt ook niet mee. Sport, cultuur, ontspanning… het staat helaas niet op de prioriteitenlijst.”

Verandering vergt moed

“In het begin moest ik na elk gevangenisbezoek bekomen. Het is een desoriënterende ervaring. Het is er smerig, het stinkt er, er is lawaai en geroep. Je kunt er nauwelijks deftig werken. Het voelt als dweilen met de kraan open. Moet ik een gedetineerde met diabetes vertellen dat hij voldoende moet bewegen en op zijn voeding moet letten? Dat zijn non-consultaties. Je wilt iemand verwijzen naar een specialist, maar je weet dat het lang gaat duren voor hij gezien wordt. En toch is het motiverend om in zo’n context van the inverse care law te werken: de mensen die het meest zorg nodig hebben, krijgen die het minst. In de gevangenis kan je daarom echt het verschil maken. In de gevangenis zijn veel van de medische problemen onlosmakelijk verbonden met de sociale determinanten en in het bijzonder de detentieomstandigheden.”

“Gevangenissen hebben een grote maatschappelijke en humane kost. Zoals ze nu georganiseerd zijn, slagen we er niet in om recidive te voorkomen. Bovendien loopt de gezondheid van de gedetineerden schade op. Wie vrijkomt, is niet klaar om zijn rol in de samenleving op te nemen en kost de gezondheidszorg veel geld. Waarom houden we dat systeem in stand?”

“Een tv-programma als ‘Recht naar de gevangenis’ helpt daarbij niet. De banaliteit ervan is tergend. Mensen die beslissen over de organisatie en detentieomstandigheden laten zich enkele dagen opsluiten en getuigen over de moeilijkheid van die ervaring? Maar zij weten dat het maar voor enkele dagen is. Ze kunnen lezen om de tijd aangenaam door te brengen. Ze hebben een netwerk waarop ze daarna kunnen terugvallen. Ze hebben geen medische problemen die hen parten spelen en waarin ze zich misschien niet gehoord voelen. Ze ondergaan geen acute psychose in het cachot... Een gevangenisdirecteur stelde in het programma verbaasd vast dat het cachot niet gepoetst was. Tja, ik kan dat bevestigen: het cachot wordt dikwijls niet gepoetst, dat is een smerig hok waar je in het vuil van je voorganger terechtkomt. Dat soort programma’s gaat grotendeels voorbij aan de realiteit van detentie.”

“We kunnen betere protocollen maken, artsenoverleg faciliteren, raadplegingen via het winket verbieden, een beter medisch dossier introduceren… Dat zouden allemaal legitieme en zinvolle veranderingen zijn. Maar we moeten verder durven kijken. Wat vandaag in gevangenissen gebeurt, is onwettig. Toch tolereren we het. Willen we recidive voorkomen en een goede gezondheidszorg aanbieden, dan moet het fundamenteel anders. Met alternatieven voor detentie en alternatieve vormen van detentie. Iedereen weet dat, maar het vergt moed om dat te veranderen.”

TEKST: FILIP DECRUYNAERE – BEELD: TINI CLEEMPUT