Katrien Beeckman
14/01/2022
Zorgbeleid Algemene Ziekenhuizen Eerste lijn

"Inzetten op preventie en geïntegreerde zorg voor kwetsbare zwangeren"

Katrien Beeckman over Born in Belgium Professionals

"Inzetten op preventie en geïntegreerde zorg voor kwetsbare zwangeren"

Januari 2022

Elk jaar worden baby's geboren in een kwetsbaar gezin. Niet alle moeders kunnen namelijk terugvallen op de nodige zorg tijdens hun zwangerschap en dat heeft gevolgen voor hen én voor hun ongeboren kind. In Brussel is dat de realiteit voor een derde van alle baby's, Vlaanderen volgt met één op vijf en in Wallonië gaat het over één op zeven. Met een screeningstool wil Born in Belgium Professionals net die kwetsbare zwangere vrouwen detecteren, zodat ze zorg op maat kunnen krijgen tijdens hun zwangerschap.

Het werk van Professor Katrien Beeckman draaide altijd al rond de zorg voor kwetsbare zwangeren. Sinds 2011 is ze aangesteld binnen de onderzoekcel Nursing and Midwifery Research van het UZ Brussel met als doel er onderzoek voor verpleegkundigen en vroedvrouwen uit te bouwen. De expertise over de organisatie van zorg, specifiek voor kwetsbare zwangere vrouwen, en de aanwezigheid op een ronde tafel van het RIZIV maakte dat het RIZIV bij professor Beeckman uitkwam om het project Born in Brussels op te zetten. Dat is ondertussen uitgegroeid tot Born in Belgium Professionals.

Kans op een gezonde zwangerschap

“Het project Born in Belgium Professionals ontstond in Brussel en kadert in het witboek van Toegankelijkheid tot Gezondheidszorg, beheerd door het RIZIV”, vertelt Professor Katrien Beeckman. “Een van de pijlers binnen dit witboek definieerde dat er een zorgtraject moest komen om de toegankelijkheid van zorg voor kwetsbare zwangeren te verbeteren, zeker in Brussel. De cijfers van kinderen die opgroeien in armoede zijn hier namelijk het hoogst. Sociaal kwetsbare mama’s hebben nog steeds minder kans op een gezonde zwangerschap. In Brussel worden elk jaar ruim 23.000 baby’s geboren, waarvan meer dan een derde in een kwetsbaar gezin. Het houdt in dat niet alle moeders kunnen terugvallen op de nodige zorg tijdens hun zwangerschap. Dat heeft vanzelfsprekend gevolgen voor hen én voor hun ongeboren kind. De eerste 1000 dagen van ons leven zijn bepalend voor de rest van ons leven. De gezondheid van een moeder heeft impact op het kind, niet alleen op korte maar ook op lange termijn. Op korte termijn spreken we bijvoorbeeld over prematuriteit en laag geboortegewicht. Op lange termijn gaat het over chronische aandoeningen en gedragsproblemen.”

“Alle mama's moeten de kans krijgen om hun zorgnood kenbaar te maken en zorg op maat krijgen op een zodanige manier dat de continuïteit van zorg gegarandeerd is”

Screenen op kwetsbaarheden

“Born in Belgium Professionals is een digitaal platform dat ontwikkeld werd door en voor professionals rond kwetsbare zwangere vrouwen. We richten ons met dit project niet rechtstreeks naar de zwangere mama's. Het is een tool specifiek voor de professionelen die via ons platform aanstaande mama's kunnen screenen op psychosociale kwetsbaarheden om zorgnoden te detecteren. We evalueren 13 indicatoren binnen die kwetsbaarheden: dat gaat van inkomen, over opleidingsstatus, sociaal netwerk en financiële status tot middelengebruik, geweld, depressie, angst en geboorteland.”

Netwerk en team

“Het project startte in 2018. In eerste instantie zetten we hard in op het vormen van een netwerk en een team. Daarnaast doken we in de literatuur om de screeningstool te onderbouwen. In 2019 ontwikkelden we de tool en tekenden we de verschillende zorgpaden uit. Hiervoor baseerden we ons op expertpanels over de verschillende kwetsbaarheden, waarmee we een 160-tal organisaties bereikten.”

Born in Belgium Logo“In 2020 werd de tool technisch helemaal ontwikkeld en begonnen we met de implementatie bij de verschillende partnerorganisaties. Het coronavirus maakte het ons echter niet gemakkelijk. Toch zijn we erin geslaagd om met enkele organisaties voorbereidende stappen te doorlopen. Sinds 2021 loopt de tool goed. Hij wordt al door meer dan 30 organisaties in Brussel gebruikt; in het UZ Brussel zijn bijvoorbeeld al meer dan 800 vrouwen gescreend.”

Kleurcode rood, groen of blauw

“Wanneer er een kwetsbaarheid blijkt uit de screening, biedt Born in Belgium Professionals zorgpaden op maat aan in de vorm van informatie en adresboeken. Ik denk bijvoorbeeld aan de vragen 'wat moet je doen met een vrouw die illegaal in ons land verblijft?’, ‘Hoe bied ik hulp bij administratie?’, ‘Wat bij communicatieproblemen of huisvestingsproblemen?’”

“Stel dat er een probleem blijkt op vlak van huisvesting, dan kleurt die indicator rood. Wanneer men daarop klikt, krijgt de zorgverlener suggesties wat er kan ondernomen worden of naar wie er kan doorverwezen worden. Zo kiest de zorgverlener welke actie hij of zij onderneemt en na een klik wordt de indicator op de hoofdpagina blauw of groen. Een groene kleurcode wijst erop dat het probleem is opgelost, bijvoorbeeld door de papieren in orde te maken. De blauwe kleurcode betekent dat die kwetsbaarheid een gegeven is dat de volledige zwangerschap de volle aandacht verdient. Denk maar aan mentaal welzijn, sociaal netwerk of communicatieproblemen. Wanneer je de tool opent als tweede of derde zorgverlener kom je onmiddellijk op de pagina waar de vorige zorgverlener gestopt is.”

“De eerste 1000 dagen zijn bepalend voor de rest van ons leven. De gezondheid van een moeder heeft impact op het kind, ook op lange termijn”

“We hielden de vragen van de screening kort en beperkt zodat het haalbaar is om bij een eerste anamnese zoveel mogelijk vragen te stellen. Soms is het nodig om dieper te kunnen screenen, bijvoorbeeld bij vermoeden van een depressie. Daarom is doorscreenen ook een beschikbare functie in deze tool. We organiseren ook regelmatig een trainingsdag voor de gebruikers waar ze leren om de moeilijke vragen op een gepaste manier te stellen. Polsen of er al geweld geweest is in het huishouden, is bijvoorbeeld zo'n gevoelige vraag. Het is ook belangrijk om die vragen niet stigmatiserend te brengen. We werken per indicator met verschillende vragen die gevalideerd zijn. Er werd gezocht naar vragen die correct zijn en die meten wat ze moeten meten. Het doel blijft dat vrouwen voelen dat ze bij de zorgverlener terechtkunnen met hun zorgvraag.”

Continuïteit van zorg

“We willen psychosociale kwetsbaarheid bespreekbaar maken. Alle mama's moeten de kans krijgen om hun zorgnood kenbaar te maken en zorg op maat te krijgen op een zodanige manier dat de continuïteit van zorg gegarandeerd is. Het platform is integreerbaar in verschillende elektronische dossiers zoals Allsoft, Patientmanager, PrimuZ en Nexuzhealth. Zo kan zowel de nulde, de eerste als de tweede lijn met het platform aan de slag. Op die manier moeten vrouwen hun verhaal niet telkens opnieuw doen en kan er bij doorverwijzing meteen voortgewerkt worden aan een dossier. Op langere termijn krijgen we door dit platform ook zicht op de kwetsbaarheden en in welke combinaties de verschillende kwetsbaarheden het meeste voorkomen.”

“Wij pleiten ervoor om alle toekomstige mama’s systematisch te screenen, want je kan de kwetsbaarheden niet vooraf inschatten. Je kan denken dat alles oké is, maar dat is niet altijd zo”

Kwetsbaarheden kan je niet voorspellen

“Een dertigtal organisaties in Brussel zijn op dit moment al met deze tool aan de slag. Bij de opstart bekijken wij met de organisatie hoe ze op dat moment werken en waar deze tool het best ingepast kan worden. Born in Belgium Professionals is toegankelijk voor iedereen die zorg draagt voor de zwangere vrouw in kwestie, denk maar aan een vroedvrouw, huisarts, gynaecoloog, psycholoog of sociaal werker. Het is niet altijd de gynaecoloog die de vrouwen screent.”

“Wij leggen niet vast hoe de screening moet verlopen en wie wel of niet in aanmerking komt. Wij bieden de tool, het platform en de zorgpaden aan. Het is aan de praktijk zelf om te kijken hoe ze dit kunnen integreren in hun organisatie en wie ze screenen. Wij leggen geen verplichtingen op. Uiteraard pleiten wij ervoor om iedereen systematisch te screenen, want je kan de kwetsbaarheden niet vooraf inschatten. Je kan denken dat alles oké is, maar dat is niet altijd zo.”

Uitrol in Vlaanderen en Wallonië

“Sinds september 2021 rollen we het project ook uit in Vlaanderen en Wallonië. Voor de uitbreiding naar Vlaanderen werken we samen met VEN-PMG (Vlaams Expertise Netwerk Perinatale Mentale Gezondheid). Bij hen loopt een project dat wil sensibiliseren rond aandacht voor mentaal welzijn tijdens de zwangerschap, maar zij botsten regelmatig tegen het feit aan dat er geen tools voorhanden waren om over de zorggrenzen heen te communiceren. In die zin is ons project een pasklaar antwoord op hun probleem en gingen we een samenwerking aan. Samen met hen kijken we na in welke regio's en ziekenhuizen er nood en vraag is. Van daaruit stappen we naar de partners om het project te implementeren. We willen dit project ook uitrollen in Wallonië, maar daar zijn we nog op zoek naar partners.”

Reacties en hindernissen

Katrien Beeckman“We krijgen meestal positieve reacties uit het werkveld omdat de tool een hulp is om te communiceren. We horen dat de screening volledig is en dat ze een goede basis vormt voor multidisciplinair overleg. Daarnaast weerklinkt ook het argument dat het de werkdruk verhoogt om al die punten te bevragen. Al zijn er grote verschillen tussen organisaties. Bij sommige wordt er beleidsmatig wel tijd voor vrij gemaakt, bij andere iets minder. We voelen wel dat iedereen het idee genegen is en dat men het platform graag ten volle zou gebruiken.”

“De grootste hindernissen zijn de juridische en technische vragen rond de implementatie van het dossier. We moeten met heel wat mensen rond de tafel zitten en alle stappen doorlopen is heel tijdrovend. Het begint met een team vroedvrouwen en gynaecologen te overtuigen, wat meestal heel vlot gaat. Daarna komt de implementatie van de tool op de tafel van het management en de IT en het kost veel tijd in om iedereen correct te informeren. Nu proberen we sneller de IT-mensen mee aan tafel te krijgen, om zo het proces efficiënter te kunnen doorlopen.”

“Daarnaast botsen we ook in de praktijk op hindernissen. Een van de pijlers in de tool is de doorverwijzing wanneer er een kwetsbaarheid blijkt, maar we horen dat dit soms moeilijk in de praktijk te brengen is. Er is bijvoorbeeld nog niet structureel een psycholoog verbonden aan elke prenatale afdeling. Anno 2021 zou dat logisch moeten zijn, maar het is nog geen realiteit in veel instellingen.”

“Een andere pijler van de tool is het multidisciplinair overleg. Het is belangrijk dat er tijd wordt vrijgemaakt om te praten over deze casussen. Onze tool biedt een overzicht aan van de kwetsbare zwangere vrouwen en is op die manier een mooie basis om in gesprek te gaan. In de praktijk is hier zeer veel nood aan, maar ook hier opnieuw voel je dat dit niet overal even goed ingebed is.”

Een grote meerwaarde
“Born in Belgium Professionals is wetenschappelijk gefundeerd en werd gebouwd in samenwerking met partners op het terrein. Dat is de grote sterkte van deze screeningstool. Er kan multidisciplinair samengewerkt worden over de nulde, eerste en tweede lijn, zodat op die manier de continuïteit van zorg kan gegarandeerd worden. Door de psychosociale noden bij elke vrouw in kaart te brengen kunnen we komen tot geïntegreerde zorg voor kwetsbare zwangeren. Dat in combinatie met het feit dat het platform kan gedeeld worden, lijkt mij de grote meerwaarde tegenover alles wat er nu al bestaat.”

TEKST: KIM MARLIER – BEELD: JAN LOCUS

Reactie toevoegen

De inhoud van dit veld is privé en zal niet openbaar worden gemaakt.