Stokman & Vos op tournee in woonzorgcentra

“Muziek laat mensen in hun waardigheid”

“Mensen moeten hun hele leven in hun waardigheid kunnen blijven en muziek is daarvoor een cruciaal instrument.” Aan het woord zijn Astrid Stockman en Liesbeth Devos. Als Stokman & Vos zetten ze hun talent en passie in om mensen tijdens de laatste levensjaren muziek en vooral erkenning te geven. Met Een zoen van toen en Mooie meisjes doorkruisen ze woonzorg- en dienstencentra. Samen met accordeonist Stijn zien beide dames elke keer weer bewoners én medewerkers openbloeien.

“Met Een zoen van toen brengen we lichte en populaire klassieke muziek op een sprankelende manier waardoor we een divers publiek aanspreken. Het is een laagdrempelige voorstelling en dus ideaal voor mensen die moeilijker aan cultuur kunnen participeren wegens een zorgbehoefte. Het gebeurt dan ook meer dan eens dat er tijdens ons optreden bedden in het publiek staan met bedlegerige bewoners”, steekt Devos van wal. “Het draait om beleving in deze voorstelling”, zegt Stockman. “En erkenning”, vult Devos aan. “We willen mensen serieus nemen door op een normaal niveau muziek te brengen. Het is niet omdat een groep economisch niet meer meetelt in een samenleving dat er geen kwaliteit mag zijn. Stijn Bettens, onze accordeonist, is een virtuoos. Hij kan zowat alle stijlen aan. Mensen zien en voelen dat. Zorgbehoevend of niet, mensen kunnen kwaliteit nog onderscheiden.”

Helend

“Ik zal ons eerste optreden nooit vergeten”, zegt Stockman. “Op de eerste rij zat een man eerst onophoudelijk te huilen. Daarna was hij aan het zwaaien met zijn armen en uit luide borst aan het meezingen. Het leek een verwerkingsproces. Ik ben ervan overtuigd dat muziek een helende functie heeft. Zo was er ook eens een vrouw die begon te huilen tijdens ‘Ach Margrietje’. Ik nam haar hand vast. Het nummer werd ook gespeeld op de begrafenis van haar man. Het deed haar deugd dat al het verdriet eruit kwam. Ook was er eens een man die me vertelde dat zijn vriend met dementie hem na het concert plots wel herkende nadat hij dat al lange tijd niet meer deed. Mensen worden plots wakker, ze zingen mee.” Devos beaamt: “Met muziek maak je een deel van de hersenen wakker dat latent in slaap was gevallen. Daarnaast raakt muziek mensen. De tonen, de vibratie...”, zegt ze. “Er zit zoveel in muziek, zelfs wiskunde. Omdat het muzikale centrum in onze hersenen het meest ‘bedraad’ is, zou dat het langst overeind blijven”, vult Stockman aan.

Liesbeth Devos: “Meezingen geeft de bewoners een gevoel van zelfwaarde. Plots staan ze in het middelpunt van de belangstelling en dat doet hen opleven”

Devos en Stockman stemmen hun muziek af op hun publiek. “We zoeken uit wie we voor ons hebben en welke muziek er in hun tijd gekend was”, zegt Astrid Stockman. Ze haalt haar smartphone boven en toont een filmpje van een oudere man die in de microfoon meezingt op ‘J’attendrai” van Dalida. Hij kent elk woord vanbuiten. “Dat meezingen geeft hen een gevoel van zelfwaarde. Plots staan ze in het middelpunt van de belangstelling en dat doet hen opleven. Maar we improviseren ook op basis van de verhalen die uit het publiek komen. Stijn kan gelukkig eender wat spelen. Zo was er iemand die zei op die dag 65 jaar getrouwd te zijn. Daar spelen we op in. Iemand anders sprong recht die op dezelfde dag ook zijn huwelijksverjaardag had. Bewoners leren elkaar kennen tijdens een voorstelling”, zegt Devos.

Muziek als standaard

Stokman & Vos ervaren elke keer weer wat een groot effect muziek heeft op welzijn. “We zien mensen die fysiek niet meer uit het bed kunnen of die depressief zijn, plots dansen. Wij kennen de voorgeschiedenis van mensen niet, dus ons valt het minder op, maar personeel komt ons dat heel vaak achteraf vertellen. Zelf heeft het personeel te veel werk en te weinig tijd. Eigenlijk zou er ruimte moeten gecreëerd worden om te verkennen met bewoners welke muziek hen iets doet. Bewoners kunnen dat zelf niet altijd meer aangeven”, zegt Stockman. “Het zit nochtans in kleine dingen. Klassieke muziek opzetten in de gang zou al veel kunnen betekenen. Het brengt mensen tot rust. Of gewoon een piano zetten in de leefruimte”, adviseert Devos. “Niet iedereen houdt van klassieke muziek, dus je moet een balans vinden. Dat zien we ook in onze voorstellingen. We moeten goed observeren welke richting we best uitgaan en soms moeten we mensen overhalen”, zegt Stockman. “Maar dat is net het belangrijkste. Laat mensen verkennen. Laat ze nieuwsgierig zijn. Blijf prikkels aanbieden en laat niemand in een woonzorgcentrum ‘wachten’ op het einde”, vult Devos aan.

Astrid Stockman: “We zien mensen die fysiek niet meer uit bed kunnen of die depressief zijn, plots dansen”

“Wij komen één keer langs en dan is het voorbij. Dat is frustrerend. Het is een eenmalig iets is. Muziek zou structureel moeten kunnen deel uitmaken van hun leven. Helaas krijgen woonzorgcentra amper budget om aan cultuurparticipatie te doen. Wij zijn daarom naar de Koning Boudewijnstichting gegaan voor projectmiddelen. Zo kunnen we betaalbaar toeren langs de woonzorgcentra. Ook werken we samen met culturele centra (CC) die budget hebben om aan cultuurparticipatie te doen”, zegt Liesbeth Devos. “Er zijn CC’s die samenwerken met woonzorgcentra om de bewoners naar het cultureel centrum te brengen. In Leuven gaat het CC zelfs naar de woonzorgcentra toe. Dat is een prachtige formule. Een technieker van het CC vergezelt ons, waardoor je echt de sfeer en kwaliteit van een cultureel centrum creëert. Zo hebben ook mensen met een beperkte mobiliteit een CC-beleving en dat binnen een vertrouwde omgeving. Het is een kerntaak van culturele centra om cultuurparticipatie te creëren. Maar waarom stopt het als mensen niet meer ‘meetellen’? Seniorenwerk bestaat uit meer dan de actieve gepensioneerde. In feite zou een verplicht percentage van het aanbod van CC’s moeten ingezet worden voor de doelgroep die niet meer mobiel is”, zegt Stockman. Naast culturele centra zien de dames ook mogelijkheden met het deeltijdse kunstonderwijs (DKO). “Vanuit DKO zou er standaard opgetreden moeten worden in woonzorgcentra. Niet fragmentarisch. Het is zo waardevol en hoeft niet eens iets te kosten. Het is een kruisbestuiving langs beide kanten. De bewoners van het woonzorgcentra horen regelmatig muziek en voor de leerlingen is het een intergenerationele meerwaarde”, aldus Stockman.  

Respect als drijfveer

“Muziek heeft niet enkel een effect op het persoonlijke welzijn. Dikwijls is zo’n voorstelling ook een familiemoment. Familieleden zijn mee aanwezig en beleven zo een erg intens moment met de bewoner. Als CC kan je dan ook meteen aan publiekswerving doen”, zegt Devos. “Ik kan me ook voorstellen dat een persoon die wel uit zijn bed kan, minder belastend is voor het personeel. Muziek heeft indirect dus ook op hen een gunstig effect”, stelt Astrid Stockman. “Verzorgenden komen ons ook vaak enthousiast aanspreken na de voorstelling omdat het zichtbaar resultaat oplevert. Dit zou dus systematischer moeten kunnen worden georganiseerd”, zegt ze.

Astrid Stockman: “In feite zou een verplicht percentage van het aanbod van de culturele centra moeten ingezet worden voor de doelgroep die niet meer mobiel is”

“We doen het enorm graag, maar het is ook zwaar. Soms kom je in een setting waar je gewoon niet wil zijn. Je ziet veel en dat is belastend”, zegt Devos. “Je komt in het zogenaamde laatste eindstation en dat is confronterend”, vult Stockman aan. “Maar het respect is groot. We hebben de liefde voor onze grootouders met de paplepel meegekregen. We waren allebei als kind erg vaak bij hen. Het zijn ankers, ook al zijn ze er nu niet meer. Ik heb de aftakeling van heel dichtbij meegemaakt en weet wat het is. Dat is de drijfveer voor wat we doen. De componist Verdi heeft indertijd een rusthuis opgestart voor muzikanten. Dat is ook mijn droom. Een plaats waar instrumenten ter beschikking zijn en mensen voor elkaar kunnen spelen”, besluit Liesbeth Devos.

Stokman & Vos hebben ondertussen een derde voorstelling, Tatataa. Interesse om Stokman & Vos te boeken? Neem dan contact op met ruth@thassos.be

Stokman & Vos op bezoek in WZC Heilig Hart in Oudenaarde “Het brengt zoveel teweeg” WZC Heilig Hart in Oudenaarde kreeg in augustus 2022 Stokman & Vos over de vloer. Of beter gezegd, in de tuin. Onder een stralende zon genoten de bewoners van Een zoen van toen. Het optreden is allerminst onopgemerkt voorbij gegaan. “De stemmen weerklonken tot diep in ons hartje”, zegt een bewoner. “Het was puur genieten. Dat we dat hier nog mogen meemaken”, zegt een ander. “Heel veel kippenvelmomenten gehad.” Een andere bewoner beaamt: “de muziek raakte me echt, ik voelde het tot in mijn borst”. Nog een andere bewoonster merkt op dat ze de aanwezigheid van haar man voelde toen het ‘Ave Maria’ werd gezongen. “Het lied werd live gezongen in onze trouwmis en ik beleefde dat moment opnieuw”, zegt ze. Last but not least is er een bewoner die na het optreden aangaf terug zin te hebben om zijn accordeon weer boven te halen. Meer van dat De verzorgenden genoten mee en delen in de positieve feedback. “Muziek wordt altijd gesmaakt bij onze mensen. Zeker als het om muziek gaat uit hun tijd. En nog meer als er een accordeon aan te pas komt. Stokman & Vos brengen muziek van de bovenste plank. Het is niet de zoveelste vrijwilliger die een uurtje kwam opluisteren. Uiteraard hebben we voor hen ook enorm veel respect. Elk streepje muziek draagt bij tot vreugde of een goed gevoel. Maar laat me toe te zeggen dat professioneel geschoolde muzikanten nog net dat tikkeltje anders zijn. Je voelt het verschil. Ze brengen zoveel teweeg bij de mensen. Het is jammer dat we dit niet vaker kunnen doen.” Een collega treedt haar bij. “Ik zag alleen maar lachende en vrolijke gezichten en twinkelende en ontroerende ogen. Armen die de lucht in gingen en vrolijk mee bewogen. Er was zelfs een bewoner die normaal helemaal in zichzelf gekeerd is en erg weinig zegt, helemaal aan het opklaren. Hij kon zijn tranen niet meer bedwingen. Het was mooi om te zien. Ook voor ons doet het deugd als bewoners zich goed voelen. Kortom, een optreden waar iedereen blij van werd.” Een derde collega beaamt. “Aangezien wij met onze bewoners niet meer in de mogelijkheid zijn om zelf naar culturele centra te gaan, is het erg fijn als we professionele artiesten hier kunnen ontvangen. Ik zou dus zeggen: meer van dat en alvast dikke merci aan de Koning Boudewijnstichting dat we dat hier hebben mogen ervaren.”

TEKST: SOPHIE BEYERS - BEELD: TINI CLEEMPUT