Preventieve consultatie voor 65-plussers 

“Nooit te laat om te investeren in de toekomst”

Voorkomen is beter dan genezen. Een spreekwoord zo oud als de straat, maar dat nog altijd klopt als een bus. De professoren Siddharta Lieten en Elisabeth De Waele van UZ Brussel startten met dit adagium in hun achterhoofd de raadpleging Gezond Ouder Worden. 65-plussers kunnen er zich preventief laten screenen om eventuele gezondheidsproblemen vroeg te detecteren, vaak vóór er effectief symptomen zijn. 

“Als geriater is het vaak frustrerend dat mensen pas in een later stadium aankloppen terwijl in veel gevallen heel wat leed had kunnen voorkomen of uitgesteld worden”, zegt diensthoofd geriatrie Siddhartha Lieten. “Vanuit die wetenschap kregen we het idee om onze krachten te bundelen en ons te richten op andere en jongere patiënten. Niet alleen de 75-plussers, maar preventief jongere mensen te benaderen waarvoor we vanuit de discipline geriatrie nog veel kunnen betekenen.” 

“Het basisidee achter Gezond Ouder Worden is preventie. Hoe vroeger je aandoeningen opspoort, hoe beter de uitkomst is”

“We merkten al meermaals dat geen klachten niet altijd gelijkstaat met geen gezondheidsproblemen”, vertelt Elisabeth De Waele, diensthoofd klinische nutritie. “Het basisidee achter Gezond Ouder Worden is preventie. Hoe vroeger je aandoeningen opspoort, hoe beter de uitkomst is. Dat geldt ook voor klassieke ouderdomskwalen en -ziekten. Door aandoeningen vroegtijdig op te sporen is bijzonder veel winst te boeken, niet alleen voor de patiënt zelf, maar ook voor de gezondheidseconomie.”

Wat is er nodig? 

“Aan de universiteit doen we alles grondig. We puzzelden zes maanden aan het ontwikkelen van dit concept”, lacht prof. De Waele. “Het lichaam en de geest zijn essentieel als we spreken over gezondheid en zowel beweging als voeding spelen hierin een grote rol. Wat heeft een ouder persoon nodig om gezond ouder te kunnen worden? Welke hulpverleners spreken we daarbij aan? Zo kwamen we tot een kernteam van een geriater, een arts met specialisatie in nutritie, een diëtiste, een kinesist en een psycholoog. Die vijf mensen gingen in de literatuur op zoek naar de hoogste kwaliteit van testen die je kan doen, vragen die je kan stellen en informatie die je kan bekomen. Met dat huiswerk stelden we een consultatie samen waarmee we de mensen nuttige en kwalitatieve informatie kunnen geven. Vorig jaar begonnen we met de raadplegingen, die een schot in de roos blijken te zijn, want er zijn nu al wachtlijsten.”

“De aanpak is holistisch rond vier pijlers: voeding, fysieke conditie, cognitie en mentaal welzijn, en medicatie en evaluatie”, vult prof. Lieten aan. “Een diëtiste overloopt de voedingsgewoonten en vergelijkt die met de lichaamssamenstelling en metabolisme. De kinesitherapeut meet spierkracht, evenwicht, reactievermogen en conditie. Bij de psycholoog volgen cognitieve en geheugentesten en gesprekken waarin we peilen naar veerkracht, eenzaamheid en depressieve gevoelens. De geriater bekijkt naast een bloeddrukmeting, een hartfilmpje en eventuele bloedafname ook het medicijngebruik.  Alles wordt in één pakket bekeken en kan in verband met elkaar gebracht worden. Net die combinatie is vrij uniek.” 

“Mensen stappen hier buiten met een echt rapport. Daarin scoren ze groen, geel of rood op elk van de vier disciplines: voeding, psycholoog, kine en dokter”, zegt Elisabeth De Waele. “Bij een groene bol is alles in orde. Zodra iemand oranje scoort, is het raadzaam om actie te ondernemen. Een rode bol kan duiden op een vermoeden van kanker, zware diagnose, een hoog valrisico of nood aan psychologische bijstand. In dat geval bevelen wij dringend verdere opvolging aan. ‘Normaal komen de kleinkinderen met hun rapport naar mij, maar nu kan ik zelf ook mijn rapport gaan tonen’, grapte een deelnemer onlangs.” 

Wat kan ik zelf doen? 

“Mensen die 65 jaar en ouder zijn vragen zich af wat ze zelf kunnen doen”, zegt Siddharta Lieten. “Ze zijn nog mobiel, hebben geen chronische ziekte of doorlopen geen zwaar ziektetraject.  Met de informatie die ze hier krijgen, kunnen ze zelf meer in handen nemen.  We moeten die verantwoordelijkheid ook aan de mensen durven geven. Uit studies blijkt dat de levensverwachting voor 75% afhangt van beïnvloedende factoren zoals dieet en levensstijl. Slechts 25% van de levensverwachting wordt genetisch bepaald. De deelnemer heeft dus een heel groot stuk zelf in de hand.” 

“De metingen zijn objectief en daardoor confronterend, maar samen met die cijfers hanteren wij mildheid”, zegt prof. De Waele. “Het is bijzonder moeilijk om gewoontes te veranderen, zeker op latere leeftijd. Daarom stellen wij aanpassingen voor van 10 à 20%. ‘Het heeft vaak decennia geduurd om te raken in de situatie waar u nu bent, we verwachten niet dat u dit op 6 maanden volledig omkeert.’ Kleine ingrepen - zoals suiker in de koffie - kan je zachtjes bijsturen. Wanneer je empathie meeneemt aan de tafel en kleine stapjes voorstelt, is het minder angstaanjagend. Wij willen niet de pretbedervers zijn die het feestje helemaal opblazen.” 

“We kijken standaard naar diabetes omdat 1 op 3 mensen niet weten dat ze dit hebben. Het medicatiegebruik nemen we onder de loep. Een derde van de mensen stopt met het nemen van een bepaalde soort medicatie na de consultatie”, zegt prof. Lieten. “Ik denk bijvoorbeeld aan maagbeschermers of antidepressiva die ooit werden voorgeschreven en te goeder trouw werden verlengd door de huisarts. Wanneer die oefening niet gemaakt wordt, zou die medicatie nog tien jaar lang verder genomen zijn uit gewoonte. En dan spreken we ook over tien jaar mogelijke bijwerkingen of interacties met andere geneesmiddelen. Heel wat geneesmiddelen zijn verantwoordelijk voor botontkalking.” 

“Wij doen een test van de lichaamssamenstelling en dan krijgen de mensen een verslag waar bijvoorbeeld staat: ‘U bestaat voor 50% uit vet’. Ik zeg dat dan ook zo en mensen schrikken daarvan, maar na het shockeffect gaan ze wel naar de diëtiste en kan die relatief makkelijk voorstellen voor bijsturing doen. Het is soms een wake-up call, met informatie die shockerend of confronterend kan zijn, maar het is evengoed een moment om een nieuwe start te nemen”, zegt Elisabeth De Waele.  “Net door mensen met de neus op de feiten te drukken, nemen ze actiever het heft in handen. Het is nooit te laat om aan iets goeds te beginnen.”

“Er bestaat op dit moment geen terugbetaling in België voor deze preventieve vorm van geneeskunde” 

“Veel deelnemers komen naar de raadpleging zonder grote klachten, maar worden soms geconfronteerd met bevindingen waar ze zich deels van bewust waren, maar die ze ergens diep weggestopt hadden”, zegt Siddharta Lieten. “Zo was er een man die wel wist dat zijn geheugen niet meer optimaal was, maar hij verdrong dat naar de achtergrond. Door het gesprek bij de psycholoog kon hij dat erkennen. Hij is nu in opvolging om andere ziektebeelden uit te sluiten.  Een andere patiënt veranderde van medicatie waardoor hij veel minder moet opstaan ‘s nachts. Het zijn die zaken die ook bijdragen aan een betere kwaliteit van leven. Het is een moedige stap om deze consultatie te doen, want soms lopen mensen met een vermoeden dat bevestigd wordt of leggen we iets bloot wat niet verwacht werd. We hebben al hevige emoties gezien, maar dat is zeker normaal. Het is essentieel om ervoor open te staan en het onder ogen te zien. Opnieuw is het een voordeel dat er een psycholoog in het team zit, die deze patiënten kan begeleiden. En het omgekeerde is ook waar. We zien ook veel geruststelling en opluchting.”

Pijnlijk hiaat

“Een pijnlijk hiaat is het gebrek aan financiering”, zegt prof. De Waele. “Het is een investering om dit te doen, zowel van de deelnemers als het ziekenhuis. We werken op hoog niveau en gebruiken technologieën die niet terugbetaald worden. Daardoor kunnen we onze consultatie niet aanbieden aan volledig terugbetalingstarief en moeten we een surplus vragen aan de deelnemers. Er bestaat op dit moment geen terugbetaling in België, noch van het ziekenfonds, noch van het RIZIV, voor deze preventieve vorm van geneeskunde. Gevolg is dat we vooral de hogere socio-economische klasse bereiken, vitale en gezonde mensen die het belang van preventie oppikken. We doen veel goede dingen, maar dit concept zou voor veel meer mensen iets kunnen betekenen en daar zit onze achillespees. Om kwetsbare mensen te bereiken moet deze vorm van preventie financieel ondersteund worden.” 

“Binnen het zorglandschap is er een acuut tekort aan geriaters, terwijl we wel te maken hebben met een vergrijzing van de bevolking”, zegt prof. Lieten. “Door met dergelijke zaken bezig te zijn, kan je de specialisatie geriatrie niet alleen ontlasten, maar ook tonen als een positieve discipline. Dit is een wetenschappelijk project waar jonge artsen bij betrokken zijn die alle data analyseren. Zo kunnen we de return on investment zwart op wit bewijzen. ‘Moeten jullie dit nu doen’, is soms een terechte vraag. Maar ook dit is onze universitaire rol: het ontwikkelen, op punt stellen, laten rollen en effectiviteit bewijzen. Het is een investering in moderne geneeskunde waar preventie en holistische benaderingen zeer belangrijk zijn. We kunnen alleen maar hopen dat het concept geïmplementeerd wordt in andere centra.  Er kwamen al mensen van 90 jaar op consultatie, wat onderstreept: het is nooit te laat om te investeren in de toekomst. Er is altijd een winstmarge die heel relevant kan zijn voor de laatste oude dagen.”

TEKST: KIM MARLIER – BEELD: SOPHIE NUYTTEN