Het verhaal van Jana: hoe zorgmedewerkers omgaan met zelfdoding

“Jana was een bijzondere patiënt, die veel teweegbracht op de afdeling”

Januari 2022

Zorgwijzer 100 bracht een mooie staalkaart van de zorg: 100 levensjaren samengevat in 10 intieme zorgverhalen recht uit het hart. Patiënten, cliënten, bewoners en zorgverleners uit alle leeftijdsgroepen vertelden openhartig over hun band die gevormd werd door en tijdens de zorg. Voor het honderdste nummer werden echter 11 artikels geschreven, maar bij één gesprek haalde de realiteit het verhaal in. In september praatten we met Jana (18) en haar individueel begeleider Jasper. Het was een kwetsbaar gesprek over knokken tegen de donkere wolken die je gedachten volledig overnemen. Een maand na het interview stapte Jana uit het leven, maar toch willen we ook haar verhaal vertellen. Samen met Jasper kijken we terug op wat Jana vertelde tijdens het interview. Hoe klinken die woorden nu? En wat doet het met een team om een patiënt te verliezen? Hoe neem je afscheid? 

“Toen ik alleen ging wonen heb ik my story isn’t over yet; op mijn voet laten tatoeëren”, vertelde Jana tijdens ons gesprek in september. “Die zin geeft me kracht om door te gaan. De puntkomma staat voor het feit dat je kan stoppen, maar toch doorgaat. Net zoals een schrijver een zin kan afmaken met een punt, maar met de puntkomma ervoor kiest om toch verder te schrijven. Ik wil leren omgaan met mijn slechte gedachten, dat is wat ik in februari voor ogen had, maar voorlopig heb ik het gevoel dat het niet lukt, meer nog… ik voel hoe ik opnieuw naar beneden zak. Het is lastig om dat uit te spreken, maar ik ben het aan het leren.”

Jana worstelde met donkere gedachten en werd in februari 2021 opgenomen in het Psychiatrisch  Centrum Menen, afdeling de Kade. Haar individueel begeleider Jasper gaf haar tijd en ruimte, elke dag zat hij drie tot vier keer een tijdje bij haar in de kamer. Hij babbelde over de afdeling, wat er die middag op het menu stond of stelde voor om een wandelingetje te maken. “Ik had dit nog nooit gedaan, maar het voelde als de langste en meest zekere weg richting vertrouwen. De regie bij Jana leggen, dat was de rode draad in de behandeling”, zegt Jasper.

“Na een lange opname, verhuisde Jana in juli van vorig jaar naar haar appartement. Vier dagen in de week kreeg ze nabehandeling in de Kade. Wanneer ze voelde dat het minder ging, kon ze aankloppen voor intensievere hulp. Dat verliep vlot en ze had veel om naar uit te kijken waaronder een citytrip naar Parijs, maar op het eind van de zomer merkten we hoe ze opnieuw weggleed. Ze kwam opnieuw een week in crisisopname en het viel mij op dat ze dezelfde donkere gedachten had, met het grote verschil dat haar woorden beangstigend en concreet waren. Ze herhaalde regelmatig dat ze maar wilde leven tot aan haar verjaardag in oktober. Het feit dat ze oprecht klonk en een datum uitsprak zorgde ervoor dat we op onze hoede waren. Nog nooit had ze zo'n duidelijke wens gehad om te sterven, zelfs niet tijdens haar moeilijkste periode in februari en maart. Ik durf niet zeggen dat we het zagen aankomen, maar we voelden dat er op korte periode veel veranderd was en waren alert.”

Drie gemiste oproepen

“Ik had enkele weken verlof en tijdens de laatste week zag ik plots drie gemiste oproepen in tien minuten van mijn co-collega. “Ik heb geen goed nieuws”, zei ze toen ik terug belde en op dat moment wist ik onmiddellijk: “Het gaat over Jana.”

“Net door samen te werken met Jana leerde ik dat de informele momenten heel belangrijk zijn. Er moet ruimte zijn om wat te zeveren”

 “Ik had Jana vier weken niet gezien of gehoord, maar toen ik hoorde dat ze overleden was, schrok ik niet. “Het was te denken”, was mijn eerste reactie. In alle eerlijkheid, er waaiden veel ‘wat-als-vragen’ door mijn hoofd. Ik was echt van mijn melk die eerste dagen na haar overlijden en het woog door dat ik er niet geweest was in die vier weken. Ze had het zwaar en op dat moment verdween ik als haar vertrouwenspersoon van het toneel. Niet dat dat iets veranderd zou hebben aan de situatie, maar toch overheerst het gevoel dat ik de kans niet gekregen heb.” 

“De laatste dag voor ik met verlof ging, kwam de fotograaf om de foto's te maken voor het interview in Zorgwijzer 100 en dat was voor ons beiden iets wat volledig buiten onze comfortzone viel. Tegelijk was het ook een geweldige middag waar we enorm gelachen hebben, niet in het minst met elkaar. Na afloop was het lastig om haar achter te laten. ‘Hopelijk zien we elkaar terug binnen enkele weken’, dacht ik omdat ik wist dat een moeilijke periode zou worden. Toch ben ik blij dat zo'n opgewekt moment de laatste levende herinnering aan Jana is.”

Bij de collega's 

“Jana was niet alleen voor mij een bijzondere patiënt, ze bracht veel teweeg op de afdeling. Meer dan een jaar was ze hier in opname en alle patiënten kenden haar. Ze was altijd geëngageerd voor therapieën en stelde zich open voor het team. Veel patiënten komen naar het bureau met praktische vragen over medicatie of therapie, maar Jana kon binnenspringen om een mopje te vertellen of even te babbelen. Ze had snel uitgevogeld van welke muziek je hield of wie graag naar ‘Friends’ keek. Net door die frequente bezoekjes leer je elkaar beter kennen. Met Jana kon je makkelijk open gesprekken voeren, zonder het gevoel te hebben dat je privéleven werd uitgeplozen.” 

“Ga nu maar eeuwig reizen, Jana. Wees vrank en vrij en doe wat je zo graag wilde doen”

“Op de afdeling stond er lang een rouwhoekje met haar foto en één van haar tekeningen waar een kaarsje bij brandde, maar er kwam een moment om ook van dat hoekje afscheid te nemen. Het voelde niet goed om alles gewoon weg te nemen. In ons bureau staan foto's van twee collega's die overleden zijn en daar staat de foto van Jana nu ook bij. Ik ben ervan overtuigd dat dat een vast plekje zal blijven voor haar.”

Samen afscheid nemen

“Net omdat iedereen die hechte band met Jana voelde, werd onmiddellijk beslist om hier in het centrum een afscheidsmoment te organiseren. We contacteerden iedereen die met Jana gewerkt had: het zorgpersoneel, alle patiënten en we nodigden ook Jana haar ouders en grootouders uit. We hielden een kleine viering met foto's van Jana en een powerpoint, onze muziektherapeute speelde live muziek. Op voorhand polsten we de patiënten wie iets naar voor wilde brengen. Verschillende patiënten vertelden uit hun eigen ervaringen, anderen droegen een gedicht voor. Iedereen die wilde kon een bloem leggen bij Jana’s foto.”

“Het was goed om samen met de patiënten afscheid te nemen. Er werd veel gehuild, ook door het personeel en – hoe vreemd het ook klinkt – het deed de patiënten merkbaar goed om te zien dat we op dezelfde lijn zaten met ons verdriet. Na de dienst bleven alle collega's en de grootouders zitten en nam iedereen de tijd om wat na te praten. Ik heb lang gebabbeld met Jana’s grootouders en hun dankbaarheid was zo voelbaar. Het hielp me echt om alles een plaats te geven en ik ben blij dat we de kans kregen om op een waardige manier vaarwel te zeggen.”

Een mooi verhaal

“Ik vond die dagelijkse bezoeken vervelend, niet omdat jij daar zat, maar omdat het mij niet lukte om iets te zeggen. Dat was lastig want ergens wou ik wel, maar als het superslecht gaat heb ik gewoon geen woorden meer. Toch heb ik nooit gedacht “Neen, daar is hij weer”. Ik was blij dat ik eindelijk het gevoel had dat ik iemand kon vertrouwen. Heel langzaam besefte ik dat je anders was dan mijn vorige individueel begeleiders. Je was rustig, geduldig en gaf me ruimte”, vertelde Jana in september. “Weet je, dat was echt nieuw voor mij. Ik voelde me begrepen en dat had ik nog nooit eerder gehad. Het was een fijn gevoel om niet veroordeeld te worden.”

“Is het een mooi verhaal? Voor mij ergens wel. Het kreeg niet het verhoopt einde, maar ik blijft het knap vinden om te zien wat we bereikt hebben samen met Jana”

“Het kostte veel tijd om een goede band op te bouwen met Jana en ze kreeg de regie over haar behandeling in eigen handen. Dat is iets waar we nog steeds positief op terugkijken. Ik heb zeker niet het gevoel dat we het anders hadden moeten aanpakken, meer nog ik ben blij met de band die we gecreëerd hebben.”

“Is het een mooi verhaal? Voor mij ergens wel. Het kreeg niet het verhoopt einde, maar ik blijf het knap vinden om te zien wat we bereikt hebben samen met Jana. Op haar goede dagen was ze vrolijk, haalde grapjes uit en zo blijven we haar ook herinneren. Net door met haar samen te werken leerde ik dat de informele momenten heel belangrijk zijn. Er moet ruimte zijn om wat te zeveren. Losser en speelser zijn en iets prijsgeven over jezelf als persoon helpt om een goede band te creëren, waardoor het voor de patiënten een minder grote stap is om de verpleging aan te spreken.” 

“Toen ik bij haar op de kamer zat hielp het niet om te vragen hoe ze zich voelde of wat ze dacht. Pas toen ik vragen begon te stellen over muziek of de Friends-quotes die aan de muur hingen, had ik haar weer mee. Het moet niet altijd ernstig zijn en over de grote emoties gaan. Het kleine verhaal is ook waardevol en je kan echter zijn.” 

Vrank en vrij

“Ik leerde ‘Friends’ en Taylor Swift kennen door Jana en als ik de serie nu zie of de nieuwe plaat van Swift hoor, flitst ze even voorbij in mijn hoofd. Ik weet niet of dit zal slijten, maar als het onlosmakelijk verbonden blijft met haar, dan is dat zo. Het is een positieve herinnering, die ik nooit moeilijk zal vinden. Ik hoop vooral dat ze nu geen zorgen meer moet dragen. Ik heb geen idee wat er na de dood komt, maar ik weet wel dat ze droomde van reizen. Ga nu maar eeuwig reizen, Jana, denk ik soms. Wees vrank en vrij en doe wat je zo graag wilde doen.”

Denk je aan zelfmoord en heb je nood aan een gesprek, dan kan je terecht bij de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of via www.zelfmoord1813.be

TEKST: KIM MARLIER – BEELD: KÁROLY EFFENBERGER