Gedwongen opnames bij kinderen & jongeren in stijgende lijn

Het aantal gedwongen opnames bij volwassenen is de afgelopen twee jaar gestabiliseerd. De toename bij minderjarigen daarentegen is significant. Dat blijkt uit recente cijfers van Zorgnet-Icuro.

Sinds een aantal jaar verzamelt  Zorgnet-Icuro regelmatig de cijfers van de patiënten die gedwongen worden opgenomen in de Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen die daarvoor erkend zijn. Dit zijn de voornaamste trends:

• Tussen 2010 en 2021 was er een onafgebroken stijgende lijn. Het jaarlijks aantal gedwongen opnames steeg van 3043 in 2010 naar 4989 in 2021 (+64%). Het gaat om volwassenen en kinderen & jongeren samen. De nieuwe cijfers voor 2022 en 2023 tonen een stabilisatie: in totaal werden in 2022 4983 personen gedwongen opgenomen en in 2023 waren dat er 4915. Al zijn dat grote aantallen, toch lijkt de opgaande trend gestopt.
• Het betekent nog wel dat er elke dag in Vlaanderen gemiddeld 13,7 personen gedwongen worden opgenomen. Het relatief belang van het aandeel gedwongen opnames binnen het totale opnamebeleid blijft ook hoog: op elke 100 opnames in het psychiatrisch ziekenhuis waren er in 2023 14,4 gedwongen.

Wanneer we de cijfers opsplitsen voor de verschillende leeftijdsgroepen zien we tegengestelde trends:

• Sinds 2022 is er voor volwassenen een lichte daling: -1 à 2% gedwongen opnames.
• Voor kinderen en jongeren daarentegen zien we de laatste jaren een opgaande lijn. In 2019 werden er 101 minderjarigen gedwongen opgenomen, in 2023 waren dat er al 229, meer dan een verdubbeling op vier jaar tijd.

Er blijven grote provinciale verschillen bestaan tussen het aantal patiënten dat gedwongen wordt opgenomen ten opzichte van de totale bevolking. De cijfers voor 2022-2023 bevestigen het al gekende patroon. Limburg telt nog altijd het hoogste aantal gedwongen opnames per 10.000 inwoners: 9,5; in Vlaams-Brabant is dat maar 4,2.

Wellicht liggen meerdere factoren aan de basis van de stijging van de gedwongen opnames tijdens het laatste decennium. In de samenleving is er minder tolerantie voor afwijkend gedrag, waardoor er sneller beroep wordt gedaan op interventie door de politie. De parketten gebruiken gedwongen opname soms om op korte termijn het hoofd te bieden aan een crisissituatie, waarbij de aanwezigheid van een psychische stoornis of een gevaar-situatie voor de betrokkenen of zijn omgeving niet altijd duidelijk is. Gedwongen opnames worden ook onterecht toegepast als een manier om de langere wachttijd voor een gewone psychiatrische opname te omzeilen.

Voor kinderen en jongeren heeft de toename wellicht te maken met het meer voorkomen van zogenaamde “externaliserende stoornissen”. Het gaat dan om problemen met impulscontrole, middelengebruik, alcohol, agressie, eetstoornissen… Uit de resultaten begin dit jaar van de Public Mental Health Monitor van Zorgnet-Icuro bleek al dat die stoornissen sterk in de lift zitten. Ze starten bij de helft van de minderjarigen die ermee te kampen heeft vóór de leeftijd van 18 jaar, bij een kwart is dat al vóór 13 jaar. Wanneer zich bij zo’n jongere een crisissituatie voordoet, en er amper plaats voor opvang is, grijpt men soms naar gedwongen opname als laatste redmiddel.

Enkele maanden geleden werd de hervorming van de wet op de bescherming van de persoon van de geesteszieke goedgekeurd. De wet gaat pas in voege op 1 januari 2025. Het is nog wachten op uitvoeringsbesluiten om de concrete impact in te schatten. Zorgnet-Icuro pleit er bij de regeringsonderhandelaars voor om extra  te investeren in voldoende plaats voor kinderen en jongeren met zware mentale problemen en in eerstelijns psychologische zorg om het aantal escalerende crisissituaties tijdig te voorkomen.

Beluister het interview in De Ochtend met Gino Ameye, kinder- en jongerenpsycholoog