1 op 3 dak- of thuisloze personen kampt met mentale gezondheidsproblemen

Van 2020 tot 2023 hebben onderzoeksteams van LUCAS KU Leuven en UCLouvain CIRTES, op initiatief van de Koning Boudewijnstichting, tellingen van dak- en thuisloze personen uitgevoerd in 24 steden en regio’s in Vlaanderen en Wallonië. In totaal werd er in 227 van de 581 gemeenten in België geteld. Een nieuwe studie, gebaseerd op deze tellingen, brengt het verband tussen dak- en thuisloosheid, geestelijke gezondheid en verslavingsproblematiek in beeld. De onderzoekers roepen op tot structurele samenwerking tussen sociale hulpverlening, geestelijke gezondheid en huisvesting, om deze personen beter te begeleiden.

De tellingen werden georganiseerd eind 2020, 2021, 2022 en 2023, met de steun van de betrokken regio’s en de Koning Boudewijnstichting. Tijdens de tellingen werden gegevens verzameld over de omvang van het fenomeen en het profiel van dak- en thuisloze personen. Dergelijke gegevens zijn essentieel voor een doeltreffend beleid in de strijd tegen deze problematiek.

De tellingen kwamen er dankzij een samenwerking tussen de lokale overheden en de vele organisaties die dak- en thuisloze personen begeleiden en ondersteunen (OCMW’s, CAW’s …) en diensten die vaak in contact komen met deze doelgroep (laagdrempelige diensten, psychiatrische instellingen, wijkgezondheidscentra, politie…). Deze organisaties hebben meegeteld door  een vragenlijst in te vullen over o.a. de verblijfplaats waar de persoon de afgelopen nacht geslapen heeft, de redenen waarom ze geen dak boven het hoofd hebben, hun nationaliteit, hun inkomen, de gezinssamenstelling en de gezondheid van de persoon.

Geestelijke gezondheid en verslaving

Deze studie focust op mentale problemen en verslavingsproblematiek bij dak- en thuisloze personen. Voor de meeste getelde personen worden de gezondheidsproblemen verondersteld. Ze zijn gebaseerd op de inschatting van de medewerkers die de vragenlijsten hebben ingevuld.

Van de 17.018 getelde dak- en thuisloze volwassenen kampt 30 ,1% met mentale problemen en 28% met een verslavingsproblematiek, waarvan mogelijks 14,4% van alle getelde volwassen kampen met zowel mentale gezondheidsproblemen als een verslavingsproblematiek. Deze problemen komen het meest voor bij mensen die op straat leven: meer dan 60% heeft mentale problemen of heeft een verslavingsproblematiek. We stippen toch ook aan dat een derde van de getelde volwassenen met geen van deze problemen af te rekenen heeft.

Profielkenmerken

Bij de getelde dak- en thuisloze personen komen mentale problemen en/of verslavingsproblematiek het vaakst voor bij:

• mannen (56%, tegenover 47% bij vrouwen);
• personen met de Belgische nationaliteit of uit een ander EU-land (het is evenwel waarschijnlijk dat de situatie van personen uit niet-EU-landen onderschat werd);
• personen die in een instelling verbleven hebben (jeugdhulp, psychiatrie, gevangenis);
• personen die bedreigd worden met uithuiszetting (meer dan 30% kampt met mentale problemen en/of verslavingsproblematiek).

Hoe langer iemand dakloos is, hoe groter het risico dat die persoon geestelijke-gezondheidsproblemen krijgt; dit toont aan hoe belangrijk preventie is.

Onder druk gezet

De meeste centra voor nachtopvang aanvaarden geen personen die zwaar onder invloed zijn. Dit is bijgevolg een bijkomend obstakel voor deze personen. Bij drugsgebruik is het niet evident om personen naar gespecialiseerde voorzieningen door te verwijzen, waardoor de druk op de opvangcentra nog toeneemt. Hoewel het lastiger is voor personen met mentale problemen of een verslavingsproblematiek om binnen te geraken in de nachtopvang, tonen de resultaten dat meer dan 50% van de personen die in deze centra verblijven ermee kampen. Dit zet veel druk op de teams die aan de slag zijn in deze centra en op de andere personen die er worden opgevangen. Uit de studie blijkt bovendien dat meer dan 30% van de dak- en thuisloze personen die tijdelijk bij familie of vrienden zijn ingetrokken, kampen met mentale problemen of een verslavingsproblematiek. Niet enkel de sector van de dak- en thuisloosheid, ook het ‘informele’ netwerk van dak- en thuisloze personen staat zwaar onder druk.

Samenwerking tussen sectoren

Een van de sporen die de studie naar voren schuift om de begeleiding van dak- en thuisloze personen die kampen met mentale problemen of een verslavingsproblematiek te verbeteren, is intensieve samenwerking tussen verschillende sectoren en diensten. Er is een structurele samenwerking nodig tussen de diensten geestelijke gezondheid, de sociale hulpverlening en spelers in de huisvesting, om zorg en begeleiding op maat te kunnen bieden. Maar dit kan alleen maar werken als er ook huisvestingszekerheid is. Zonder een dak boven het hoofd is het bijna onmogelijk om ook aan de onderliggende problemen te werken. Housing First heeft ook in België bewezen een bijzonder effectieve aanpak te zijn en dakloosheid ten gronde aan te pakken. Maar Housing First kan alleen maar werken als er voldoende woongelegenheden zijn voor deze kwetsbare personen.

Ook het voorkomen van dak- en thuisloosheid bij personen die een instelling verlaten vergt een specifieke aanpak. Gemeenschappelijke hulpverleningsprogramma’s gebaseerd op samenwerking tussen instellingen (in de psychiatrie en de jeugdhulp), reguliere eerstelijnsdiensten (zoals het OCMW en het CAW) en huisvestingsactoren zijn noodzakelijk om het vertrek van die persoon zorgvuldig voor te bereiden en om begeleiding te voorzien in de eerste maanden na het ontslag.

Projectoproep

Om haar steentje bij te dragen lanceert de Koning Boudewijnstichting begin 2025, samen met het Fonds Dr. Daniël De Coninck, een projectoproep voor eerstelijnsdiensten die werken met dak- en thuisloze personen met mentale problemen en/of verslavingsproblematiek en die intersectorale samenwerkingen willen opzetten tussen spelers op het vlak van huisvesting, dak- en thuisloosheid en/of geestelijke gezondheid en verslaving. De oproep steunt projecten die voorkomen dat iemand dak- of thuisloos wordt, en/of niet-discriminerende en toegankelijke zorg bieden.