Groeiende uitzendarbeid en projectsourcing jaagt zorgsector op nodeloze kosten

Door de aanhoudende en acute schaarste aan zorgprofielen stappen steeds meer verpleeg- en zorgkundigen uit vast dienstverband en gaan aan de slag via uitzendarbeid of projectsourcing. Daar krijgen ze betere loon- en arbeidsvoorwaarden dan wie een vast contract heeft. Doordat ziekenhuizen en woonzorgcentra hun tientallen vacatures niet ingevuld krijgen, zijn ze almaar vaker verplicht om met uitzendkrachten en projectverpleegkundigen te werken. Daarvoor betalen ze anderhalve tot twee keer zo veel. Dat zet de al broze financiën van de zorgvoorzieningen nog meer onder druk. De winst gaat naar de uitzend- en projectkantoren. De ongelijke verloning doet bovendien wrijvingen ontstaan in de zorgteams. Zorgnet-Icuro vraagt dat er grenzen worden gesteld aan dit systeem.

Duizenden niet-ingevulde vacatures

Het probleem van de personeelsschaarste in de zorg is gekend. Bij de VDAB staan momenteel meer dan 4200 jobs voor verpleegkundige en meer dan 2600 jobs voor zorgkundige open. Voor elke vijf vacatures voor verpleegkundige is er slechts één kandidaat beschikbaar. Uit een bevraging van Zorgnet-Icuro in juni 2022 blijkt dat 8 op de 10 ziekenhuizen wegens personeelstekort bedden moeten sluiten; meer dan 1 op de 10 woonzorgcentra heeft een opnamestop.

Noodgedwongen doen ziekenhuizen en woonzorgcentra steeds meer een beroep op uitzendarbeid en projectverpleegkundigen. In juni deed ruim de helft van de Vlaamse ziekenhuizen bijvoorbeeld beroep op interimpersoneel, drie kwart gaf aan ook projectverpleegkundigen in te zetten. Belfius gaf in zijn financiële analyse van de Belgische ziekenhuizen aan dat de inschakeling van uitzendpersoneel sinds 2019 met 75% is gestegen, een duidelijke indicator van een uiterst gespannen arbeidsmarkt in de zorg.

Verschil tussen uitzendarbeid en projectwerk

Een uitzendbureau kan een uitzendkracht bij een zorgvoorziening tewerkstellen om regulier werk te doen, d.w.z. op een gewone afdeling en voor de shiften die in de zorg van toepassing zijn. Ze worden doorgaans ingezet voor de vervanging van vaste medewerkers die afwezig zijn, wanneer het volume aan werk (tijdelijk) toeneemt en/of met de bedoeling om de uitzendkracht na een bepaalde periode vast aan te werven. Aan het inzetten van uitzendkrachten zijn maximumtermijnen verbonden. De werknemers van projectsourcingbureaus daarentegen zijn meestal specialisten in hun vakgebied. Normaliter worden ze ingezet op specifieke projecten waar hun expertise vereist is, en dat voor een korte periode of voor een langdurige opdracht. Interim- en projectmedewerkers zijn duur. Een interimverpleegkundige kost voor een werkgever ongeveer 1,5 keer de loonkost van een vast personeelslid, een projectverpleegkundige kost ongeveer 2 keer zoveel.

Oneigenlijke inzet van projectsourcing

Getuigenissen uit het werkveld tonen dat almaar meer verpleeg- en zorgkundigen hun vast arbeidscontract laten voor wat het is. Ze worden gerekruteerd door interim- en projectkantoren die hen bovenop hun huidig loon een hoop extralegale voordelen bieden, zoals een wagen en een tankkaart. Bovendien kunnen ze meer eisen stellen wat betreft uurroosters (bv. geen avond- of weekendwerk). Niet zelden neemt een verpleegkundige in zijn of haar ziekenhuis ontslag om kort daarna via een projectsourcingkantoor in dezelfde voorziening terug aan de slag te gaan. De kantoren bieden die projectverpleegkundigen nu aan de zorgvoorzieningen aan alsof het uitzendkrachten zijn, met andere woorden om te werken op reguliere zorgafdelingen. Onder druk van het niet ingevuld krijgen van de talrijke vacatures en van de dwingende bestaffingsnormen die de overheid oplegt, kunnen werkgevers in de zorg niet anders dan ingaan op dat aanbod. Het alternatief is resoluut afdelingen sluiten en mensen zorg ontzeggen.

Het afgelopen jaar nam die evolutie steeds grotere proporties aan. Ziekenhuizen en woonzorgcentra deden in het verleden occasioneel beroep op uitzendkrachten, nu is dat een structureel gegeven geworden. Ook voor afwervingsclausules rekenen de kantoren torenhoge bedragen aan. Dat jaagt de zorgvoorzieningen op ongeziene kosten in een tijd dat de energiefacturen en de loonindexaties de pan uit swingen. De zorgorganisaties zijn onmogelijk in staat om hun vaste krachten dezelfde extralegale voordelen te geven. Bovendien ontsnappen de projectmedewerkers vaak aan het avond- en weekendwerk. Dat geeft aanleiding tot wrijvingen binnen de teams. En dat in een sector waar het alle hens aan dek is om te vermijden dat personeel langdurig ziek valt of beslist de sector te verlaten. Indien dit verder exponentieel blijft toenemen, dan raakt de arbeidsmarkt in de zorg totaal ontwricht.

Naar een fair systeem

Zorgnet-Icuro vraagt dat dit probleem wordt aangepakt. Dat betekent:

• Projectverpleegkundigen kunnen alleen worden ingezet voor wat ze bedoeld zijn: een specifiek project voor bepaalde duur;
• Uitzend- en projectkrachten werken aan identieke loon- en arbeidsvoorwaarden als het personeel in vast dienstverband, inclusief het opnemen van avond- en weekendwerk;
• Redelijke en proportionele afwervingsclausules;
• Een plafonnering van de prijzen voor uitzendarbeid en projectsourcing voor zorgvoorzieningen als gesubsidieerde sectoren.

Margot Cloet: “De uitbreiding van het systeem van interims en projectstaffing verhelpt niet aan het probleem van de grote personeelsschaarste in de zorg, integendeel. Het maakt de sector verder kapot, zorgt voor een grote meerkost en meer instabiliteit in de teams. Dit is geen tijdelijke situatie van personeelsschaarste waarvoor het aangewezen is ze met interimarbeid te overbruggen. De grote winst gaat nu naar de kantoren. Het is voor Zorgnet-Icuro een ontoelaatbaar systeem in een sector die gefinancierd wordt met belastinggeld.”